Từ "địa ngục" thành "thiên đường" của bệnh nhân HIV/AIDS

Hiện nay chương trình cấp thuốc miễn phí cho những người mang virút tử thần này ở Nam Phi đã nhanh chóng được mở rộng tới 2,4 triệu người, tăng hơn gấp đôi con số cách đây ba năm và trở thành dự án điều trị HIV/AIDS lớn nhất thế giới.

Thử máu xét nghiệm HIV tại một bàn xét nghiệm lưu động trên đường ở Cape Town - Ảnh: Rodger Bosch/AFP

Người máy phát thuốc

Điều lý thú còn ở chỗ nền kinh tế lớn nhất châu Phi này một khi “nghĩ lại” đã “chơi hết mình” cho cuộc chiến phòng chống căn bệnh dịch thế kỷ này. Khoa học kỹ thuật được ứng dụng hiện đại không ngờ.

Tại một bệnh viện công ở Johannesburg, quy trình cấp phát thuốc được tự động hóa chỉ với một cái nhấn nút. Bác sĩ thăm khám xong gửi toa thuốc điện tử tới nhà thuốc. Nơi đây lập tức chuyển nó cho một người máy. Nhận được lệnh, người máy lấy các loại thuốc đã được chỉ định và thả chúng vào một ngăn kéo để cho người bệnh tới nhận. Quy trình diễn ra chỉ chưa tới 90 giây.

Ian Sanne, giám đốc điều hành của Right to Care - một tổ chức phi lợi nhuận đang điều hành Bệnh viện Themba Lethu, ví von: “Nó gần giống như nguyên tắc drive-thru (mua hàng không cần rời khỏi xe) của chuỗi nhà hàng fast-food McDonald’s. Bác sĩ ra y lệnh và vào lúc người bệnh đi sang cửa sổ kế tiếp thì thuốc đã có sẵn rồi”.

Để có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng gia tăng của người cần thuốc đồng thời có thể phục vụ hữu hiệu hơn, Nam Phi đã triển khai việc cung cấp thuốc suốt 24 giờ trong ngày thông qua những chiếc máy giống như máy rút tiền ATM.

Một buổi giáo dục phòng chống HIV/AIDS tại một trường phổ thông ở Johannesburg (Nam Phi) - Ảnh: Tổ chức The Family International

Xa rồi thời chữa HIV/AIDS bằng… tỏi

Sở dĩ nói “nghĩ lại” vì Nam Phi từng “lừng danh” về thái độ cực đoan phủ nhận virút HIV/AIDS. Hồi tháng 7-2000, trong diễn văn khai mạc Hội nghị AIDS quốc tế tại thành phố Durban (Nam Phi), tổng thống nước chủ nhà Thabo Mbeki đã gây sửng sốt khi chẳng hề đề cập gì tới virút HIV hay bệnh AIDS. Thay vào đó, ông tập trung nói về tình trạng cực nghèo ở châu Phi và coi đó như nguyên nhân chính khiến người dân bị suy nhược dẫn tới bị suy thoái hệ miễn dịch.

Trong suốt chín năm cầm quyền (từ năm1999-2008), vị tổng thống thứ hai của Nam Phi thời hậu apartheid vẫn khăng khăng với quan điểm: HIV có thể gây ra bệnh AIDS nhưng nó không phải là loại virút duy nhất khiến hệ miễn dịch bị suy thoái. Bà bộ trưởng y tế Manto Tshabalala-Msimang dưới thời tổng thống Thabo Mbeki cũng cùng quan điểm với sếp của mình. Bà từng nổi tiếng khi đưa ra “bài thuốc chữa bệnh AIDS” bằng tỏi, dầu ôliu và chanh.

Tháng 8-2007, tổng thống Mbeki và bộ trưởng y tế Tshabalala-Msimang đồng lòng bãi chức thứ trưởng y tế Nozizwe Madlala-Routledge với nguyên nhân công khai là tham nhũng. Nhưng công luận ở Nam Phi đều biết rằng nguyên nhân sâu xa chính là nữ thứ trưởng y tế này luôn vững tin rằng AIDS do virút HIV gây ra. Mặc dù bị nhiều nhà khoa học và nhà chính trị yêu cầu bãi chức, bộ trưởng y tế Tshabalala-Msimang vẫn tại vị cho tới khi tổng thống Mbeki phải từ chức vào tháng 9-2008 khi chỉ còn chín tháng nữa là mãn nhiệm kỳ thứ hai.

Dưới thời tổng thống Mbeki, bất chấp việc được các hãng dược quốc tế cung cấp thuốc điều trị virút HIV miễn phí hay giá rẻ, Bộ Y tế Nam Phi vẫn không mặn mòi với các chương trình này. Trước năm 2003, những người mang virút HIV chỉ được các bệnh viện công chữa trị các bệnh cơ hội chứ không thể được cấp thuốc kháng HIV.

Chương trình cấp phát miễn phí thuốc kháng virút ARV đang được mở rộng ở Nam Phi - Ảnh: Tổ chức Clinton Foundation

Lo từ sợ hãi sẽ đến chủ quan

Tình hình chỉ bắt đầu thay đổi khi vào năm 2002, tòa án Nam Phi phán quyết chính phủ phải cung cấp miễn phí thuốc kháng virút HIV gọi là anti-retroviral (ARV) cho các thai phụ mang virút HIV để giúp ngăn ngừa lan truyền virút sang trẻ sơ sinh. Người ta ước tính rằng chính cái chính sách kỳ cục của tổng thống Mbeki đã khiến hơn 300.000 người châu Phi bị chết oan uổng.

Sau khi chương trình cấp phát miễn phí thuốc kháng HIV được đẩy mạnh, tuổi thọ bình quân của người dân Nam Phi đã tăng lên, hiện nay là 60 tuổi (so với 51,6 tuổi hồi năm 2005).

Mừng cho Nam Phi, nhưng nhiều nhà hoạt động AIDS và nhiều chuyên gia cảnh báo rằng chương trình phòng chống HIV/AIDS ở đây đang gặp phải những thách thức mới.

Nhiều cuộc thăm dò công chúng cho thấy đã xuất hiện tư tưởng “hết sợ HIV rồi”. Một số người nói rằng: “Nếu lỡ bị nhiễm HIV, tôi có thể được điều trị”. Mongezi Sosibo, một nhà hoạt động AIDS ở Johannesburg, lo lắng trước hiện tượng giới trẻ ngày nay lo sợ hơn cả là chuyện “dính bầu”. Ngày càng có thêm nhiều sinh viên tới bệnh viện không phải để xét nghiệm HIV mà là xin thuốc ngừa thai khẩn cấp (morning-after pill).

Theo Hãng tin Pháp AFP (30-11-2013), Bộ trưởng y tế Aaron Motsoaledi thừa nhận rằng HIV/AIDS hiện “không còn bị coi là một bản án tử hình” ở Nam Phi. Nhưng ông nhấn mạnh tới chương trình giáo dục phòng chống AIDS đang được mở rộng của nước mình. Mục tiêu của chương trình này là 12 triệu học sinh. Tuy nhiên, một kế hoạch phân phát bao cao su ở các trường học đã khiến một số nhà hoạt động và phụ huynh nổi giận.

PHẠM HỒNG PHƯỚC (Tuổi trẻ)