Cần thúc đẩy nhận thức của thanh thiếu niên về SKSS trên nhiều phương diện

Từ thực tế với  những sự khác biệt

Một cuộc nghiên cứu trên diện rộng, lớn nhất từ trước đến nay về thanh niên Việt Nam mang tên Điều tra Quốc gia về Vị thành niên và thanh niên Việt Nam (Điều tra SAVY) cho thấy, trong số các nguồn cung cấp thông tin cho thanh thiếu niên, thông tin đại chúng chiếm vị trí số một, tiếp đến là các nhà chuyên môn, bạn bè và cuối cùng là gia đình. Kết quả từ một nghiên khác với khách thể là sinh viên các trường khối sư phạm trên toàn quốc cũng cho thấy, truyền thông đại chúng có vai trò quan trọng hơn cả trong việc cung cấp những thông tin cần thiết về SKSS cho thanh thiếu niên. Đáng chú ý, nghiên cứu này cũng cho thấy gia đình được xếp sau cùng trong số các kênh cung cấp thông tin. Điều này thêm một lần nữa khẳng định, gia đình vẫn chưa thực sự phát huy vai trò của mình trong lĩnh vực này.

Liên quan đến gia đình, kết quả từ nghiên cứu SAVY cho thấy, có sự khác biệt khá lớn trong việc cập nhật thông tin từ gia đình giữa nam và nữ. Tỷ lệ thanh thiếu niên nữ nói rằng mình có nhận được thông tin từ gia đình nhiều hơn nam: 84,9% so với 62,7%. Lý giải điều này, chính các em gái đã nói rằng mình thích được tâm sự, trò chuyện với cha mẹ, anh chị về vấn đề này hơn; trong khi đó, các bạn nam lại muốn tìm đến bạn bè. Cũng cần phải nói thêm là, do thói quen và nhận thức chưa đầy đủ, các vấn đề sức khoẻ nam giới đã bị xem nhẹ trong suốt một thời gian dài. Và đó có thể là lý do khiến các em nam ít nhận được thông tin từ gia đình hơn, bên cạnh lý do vừa đề cập.

Theo lứa tuổi, càng lớn các em càng có xu hướng tìm đến bạn bè để chia sẻ những chuyện riêng tư, khó nói của của mình. Điều này có thể được hiểu là thanh thiếu niên muốn tìm đến những người đồng quan điểm và mối quan tâm với mình hơn.

Những chiến dịch truyền thông lớn về dân số, kế hoạch hoá gia đình trong hai thập niên vừa qua đã mang lại kết quả khả quan. Ngay cả thanh thiếu niên ở nông thôn, vùng sâu vùng xa, dân tộc thiểu số cũng nhận thức khá tốt về vấn đề này. Tuy nhiên, nhìn chung, nhận thức của thanh thiếu niên sống ở thành thị vẫn cao hơn nhóm còn lại, đặc biệt là về các chủ đề như giới, quan hệ tình dục và thai nghén. Điều này phản ánh sự chưa cân đối và toàn diện trong các chủ đề truyền thông, giáo dục.

Truyền hình là phương tiện truyền thông được nhắc đến nhiều nhất trong việc cung cấp các thông tin, kiến thức liên quan sức khoẻ sinh sản, sức khoẻ tình dục cho thanh thiếu niên. Điều này hoàn toàn dễ hiểu bởi những ưu điểm và lợi thế của truyền hình hoàn toàn vượt trội các phương tiện khác. Báo viết xếp sau đó, nhưng internet đang dần chiếm ưu thế trong vài năm trở lại đây.

Bên cạnh các nhân tố khách quan kể trên thì những yếu tố chủ quan cũng có ảnh hưởng lớn tới nhận thức của thanh thiếu niên. Nghiên cứu của tác giả Trần Thị Minh Ngọc (HVCTQGHCM – Phân viện Hà Nội) trên sinh viên các trường khối sư phạm cho thấy, 93% sinh viên cho rằng nhu cầu nhận thức có ảnh hưởng lớn nhất đến nhận thức của họ về các vấn đề liên quan đến SKSS. Tiếp đến là tính tích cực nhận thức và tâm thế nhận thức. Như vậy là trong vấn đề nâng cao nhận thức của thanh thiếu niên, với bản thân họ, điều quan trọng là vấn đề đó có thực sự cần thiết hay không.

Hành động để thay đổi

Thanh thiếu niên ngày nay cởi mở hơn thế hệ cha anh của mình trong các vấn đề sức khoẻ sinh sản. Điều đó chứng tỏ đã có sự chuyển biến tích cực trong nhận thức của các em về vấn đề này. Tuy nhiên, để tạo ra một sự chuyển biến lớn hơn nữa, chúng ta vẫn rất cần những sự thay đổi, điều chỉnh trong các chương trình giáo dục và truyền thông, thúc đẩy nhu cầu nhận thức của các em.

- Gia đình: Theo đánh giá của chính thanh thiếu niên, gia đình được xếp cuối cùng trong số các nguồn cung cấp thông tin cho các em. Điều này do nhiều nguyên nhân nhưng không thể phủ nhận sự chưa ý thức đầy đủ từ phía gia đình. Vì thế, các bậc cha mẹ và những người khác trong gia đình hãy gỡ bỏ sự e ngại từ bao đời nay để cho các em thanh thiếu niên thấy và hiểu được rằng quan tâm và chăm sóc sức khoẻ sinh sản, tình dục cho bản thân là điều hết sức cần thiết chứ không phải là điều né tránh. Và không chỉ riêng các em gái, vấn đề sức khoẻ sinh sản của các em trai cũng rất cần được quan tâm.

- Nhà trường: Những cố gắng của nhà trường, của các thầy cô giáo trong thời gian vừa qua là không thể phủ nhận, nhưng trên thực tế, họ có thể làm nhiều hơn như thế. Những lợi thế của nhà trường như thời gian, kỹ năng truyền đạt của giáo viên, địa điểm, công cụ phương tiện (nếu được trang bị đầy đủ) hoàn toàn có thể được phát huy. Tuy nhiên, việc thay đổi quan niệm, sự e dè và nâng cao nhận thức của chính các thầy cô giáo về vấn đề này cũng là một vấn đề quan trọng.

- Truyền thông: Đã và đang là kênh cung cấp thông tin chủ yếu cho thanh thiếu niên. Các chương trình truyền, phát thanh đã thực sự cuốn hút được giới trẻ bởi những thông tin bổ ích. Các chuyên mục cung cấp thông tin, tư vấn giới tính, sức khoẻ trên các báo viết, báo điện tử cũng đã phần nào đáp ứng được nhu cầu của các em. Và đặc biệt, trong một vài năm trở lại đây, với sự hỗ trợ của internet, các chương trình cung cấp thông tin và tư vấn trực tuyến cho thanh thiếu niên cũng đã được triển khai với hiệu quả rõ nét. Tuy nhiên, do chưa nắm rõ tâm lý của thanh thiếu niên, cũng như những hạn chế về kiến thức và kỹ năng, nên các chương trình đó vẫn chưa thực sự phát huy hết hiệu quả.

Thanh niên nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa vẫn có một khoảng cách xa về nhận thức so với nhóm thanh niên còn lại. Thanh thiếu niên dân tộc thiểu số nhìn chung có nhận thức thấp hơn mặt bằng chung 14 – 17%. Để xoá bỏ khoảng cách này cần phải có thời gian và công sức, trong đó không thể thiếu sự tham gia của truyền thông, nhất là phát thanh và truyền hình.

Những kiến thức liên quan đến các vấn đề giới - giới tính (đặc biệt là xu hướng tình dục), quan hệ tình dục (đặc biệt là tình dục lành mạnh) là những vấn đề mà thanh thiếu niên còn thiếu, đặc biệt là thanh thiếu niên nông thôn, miền núi. Vì vậy, các chương trình truyền thông cũng cần chú ý đến các vấn đề này hơn.

- Đồng đẳng: Lứa tuổi càng lớn, thanh thiếu niên càng có xu hướng chia sẻ với bạn bè của mình nhiều hơn. Đây chính là cơ sở của các chương trình giáo dục, tư vấn đồng đẳng. Thanh thiếu niên nói với thanh thiếu niên, cả người nghe và người nói đều cảm thấy dễ dàng và hứng thú bởi họ đang nói đến vấn đề của chính mình. Tuy nhiên, kiến thức và kỹ năng truyền đạt, kỹ năng tư vấn hạn chế và thiếu sự tín nhiệm của người khác (cả thanh niên và người lớn) đã là một cản trở cho kênh cung cấp thông tin này. Do đó, vấn đề đặt ra là cần nâng cao kiến thức và kỹ năng cho các đồng đẳng viên và biến họ thành lực lượng nòng cốt trong các chương trình, giáo dục, truyền thông.

Thay đổi nhận thức cho thanh thiếu niên nói riêng và cả cộng động nói chung là cả một quá trình lâu dài, đỏi hỏi sự nỗ lực của tất cả chúng ta. Là một trong những kênh cung cấp thông tin cho giới trẻ, thông qua internet, và với sự tham gia của các đồng đẳng viên am hiểu kiến thức và kỹ năng tư vấn, Tâm sự bạn trẻ mong muốn sẽ góp phần thúc đẩy quá trình này.

Sơn Nam