Rối loạn trầm cảm nặng: Vực thẳm không đáy của nỗi buồn

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần ngày càng gia tăng. Theo báo cáo của Bệnh viện Tâm thần Trung ương, tỷ lệ mắc 10 chứng rối loạn tâm thần phổ biến trong năm 2014 là 14,2%, trong đó riêng rối loạn trầm cảm chiếm 2,45%. Tỷ lệ tự sát trong năm 2015 là 5,87 trên 100.000 dân. Con số này nhấn mạnh một thách thức đáng kể và ngày càng gia tăng: một bộ phận lớn dân số đang âm thầm chịu đựng nỗi đau khổ của bệnh trầm cảm. Khi thế giới ngày càng nhận thức rõ hơn về các vấn đề sức khỏe tâm thần, việc hiểu và giải quyết Rối loạn trầm cảm nặng là vô cùng quan trọng. Do đó, bài viết này sẽ tìm hiểu rối loạn trầm cảm nặng thực sự là gì, nó ảnh hưởng đến cá nhân như thế nào hàng ngày, và tại sao việc nhận biết và điều trị nó lại quan trọng để cải thiện chất lượng cuộc sống.

Rối loạn trầm cảm nặng là gì?

Rối loạn Trầm cảm nặng thường được gọi là trầm cảm, là một tình trạng sức khỏe tâm thần đặc trưng bởi cảm giác buồn bã và mất hứng thú liên tục. Nó có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của một người, từ đó tác động tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần của họ. Với những suy nghĩ và hành vi này, người ta có thể gặp khó khăn trong việc sinh hoạt bình thường hàng ngày, và thậm chí trong một số trường hợp còn cảm thấy cuộc sống không đáng sống.

Dấu hiệu của rối loạn trầm cảm nặng (MDD)

MDD không chỉ đơn thuần là thỉnh thoảng cảm thấy buồn. Nó thường xuyên hơn; dai dẳng hơn; và khó thoát khỏi hơn. Tuy nhiên, MDD về cơ bản là một phiên bản trầm cảm nặng nề và dai dẳng hơn.

Thông thường, những người mắc MDD sẽ có tâm trạng chán nản (tức là cảm thấy buồn bã, cáu kỉnh và hư vô) hầu như suốt cả ngày và kéo dài hơn hai tuần. Theo WHO, các dấu hiệu khác của MDD có thể bao gồm nhưng không giới hạn ở:

• Khó tập trung.
• Cảm giác tội lỗi tràn ngập hoặc vô giá trị.
• Sự bi quan về những gì sắp tới.
• Thường xuyên có suy nghĩ về cái chết hoặc tự tử.
• Rối loạn giấc ngủ.
• Thay đổi về cảm giác thèm ăn hoặc cân nặng.
• Mệt mỏi kéo dài hoặc năng lượng thấp.

Những triệu chứng này có thể gây khó khăn đáng kể cho việc thực hiện các công việc hàng ngày ở mức độ bình thường. Điều này có thể làm trầm trọng thêm mối quan hệ của người mắc MDD trong cộng đồng. Ở mức độ chi tiết hơn, MDD có thể được phân loại thành nhẹ, trung bình hoặc nặng tùy thuộc vào số lượng và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.

Ngoài ra, MDD còn liên quan đến nhiều dạng rối loạn tâm thần khác có các cơn trầm cảm:

• Rối loạn trầm cảm một lần là lần đầu tiên và duy nhất một người bị trầm cảm.
• Rối loạn trầm cảm tái phát liên quan đến tiền sử có ít nhất hai đợt trầm cảm.
• Rối loạn lưỡng cực được đặc trưng bởi các cơn trầm cảm xen kẽ với các giai đoạn hưng cảm, có thể bao gồm các triệu chứng như cực kỳ hưng phấn hoặc cáu kỉnh, tăng năng lượng hoặc hoạt động, nói nhiều, suy nghĩ hỗn loạn, tự cao, giảm nhu cầu ngủ, mất tập trung và hành vi bốc đồng hoặc liều lĩnh.

Các yếu tố nguy cơ

Có nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc MDD ở một số người, đó là:

Di truyền: Nếu trầm cảm có tính di truyền trong gia đình, người bệnh có thể dễ mắc bệnh hơn. Mặc dù người ta tin rằng trầm cảm có thể di truyền, nhưng cơ chế chính xác đằng sau điều này vẫn chưa được hiểu đầy đủ.

Cái chết hoặc mất mát: Cảm giác buồn bã và đau buồn là phản ứng tự nhiên khi mất đi một người thân yêu. Tuy nhiên, căng thẳng đáng kể từ những sự kiện như vậy đôi khi có thể leo thang thành trầm cảm nặng, dẫn đến ý định tự tử hoặc cảm giác vô dụng.

Xung đột: Những đấu tranh cá nhân liên tục hoặc xung đột với gia đình và bạn bè có thể góp phần gây ra bệnh trầm cảm.

Lạm dụng: Tiền sử bị lạm dụng thể chất, tình dục hoặc tình cảm có thể gây ra các cơn trầm cảm.

Thay đổi cuộc sống: Ngay cả những thay đổi tích cực trong cuộc sống, chẳng hạn như chuyển nhà hoặc tốt nghiệp, cũng có thể dẫn đến trầm cảm. Các sự kiện khác có thể gây ra trầm cảm bao gồm: 

• Bắt đầu một công việc mới
• Mất việc làm hoặc khó khăn về tài chính
• Kết hôn
• Ly hôn
• Nghỉ hưu
• Trở thành cha mẹ

Các tình trạng sức khỏe khác: Trầm cảm đôi khi có thể phát triển cùng với hoặc như một phản ứng với các vấn đề sức khỏe khác. Ví dụ bao gồm: 

• Rối loạn giấc ngủ
• Đau mãn tính
• Rối loạn lo âu
• Rối loạn tăng động giảm chú ý

Thuốc: Một số loại thuốc dùng để điều trị các bệnh khác có thể gây ra tác dụng phụ là trầm cảm. Nếu điều này xảy ra, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để điều chỉnh liệu trình điều trị.

Lạm dụng chất gây nghiện: Gần 30% những người đang vật lộn với việc lạm dụng ma túy hoặc rượu cũng bị trầm cảm. Một số người có thể tìm đến chất gây nghiện để đối phó với tâm trạng chán nản, trong khi những người khác, việc sử dụng quá mức các chất này có thể gây ra các triệu chứng trầm cảm.

Các yếu tố bổ sung: Cô lập xã hội do bệnh tật hoặc xa lánh gia đình hoặc bạn bè cũng có thể góp phần gây ra trầm cảm.

Có thể suy luận rằng sự gia tăng số người mắc MDD có thể là do những nguyên nhân sinh học, tâm lý và xã hội này. Mặc dù việc liên quan đến một hoặc nhiều yếu tố này không tự động dẫn đến MDD, nhưng việc biết được nguyên nhân khiến mọi người cảm thấy chán nản có thể giúp họ phòng ngừa sớm.

Chẩn đoán

Người mắc MDD thường không nhận ra mình bị trầm cảm hoặc không muốn bị đánh giá dựa trên chẩn đoán trầm cảm. Do đó, những người thân thiết với người mắc MDD cần chủ động tư vấn cho họ về chẩn đoán lâm sàng phù hợp. Trong môi trường lâm sàng, các chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể chẩn đoán trầm cảm thông qua các phương pháp sau:

• Khám sức khỏe: Bác sĩ có thể sẽ tiến hành khám sức khỏe tổng quát, trong đó bác sĩ sẽ hỏi về tình trạng sức khỏe tổng quát của bạn. Đôi khi, trầm cảm có thể liên quan đến một tình trạng bệnh lý tiềm ẩn.
• Xét nghiệm trong phòng thí nghiệm: Ví dụ, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu, như công thức máu toàn phần, hoặc kiểm tra chức năng tuyến giáp để loại trừ bất kỳ vấn đề thể chất nào.
• Đánh giá Tâm thần: Chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ thảo luận về các triệu chứng, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của bạn. Bạn cũng có thể được yêu cầu hoàn thành một bảng câu hỏi để giúp làm rõ tình trạng của mình.
• Tiêu chuẩn DSM-5: Nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của bạn có thể tham khảo Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ để xác định xem các triệu chứng của bạn có đáp ứng tiêu chuẩn của bệnh trầm cảm hay không.

Điều trị

Đối với hầu hết những người đang phải đối mặt với trầm cảm, thuốc men và liệu pháp tâm lý tỏ ra hiệu quả. Bác sĩ chăm sóc chính hoặc bác sĩ tâm thần của bạn có thể kê đơn thuốc để giúp giảm bớt các triệu chứng. Tuy nhiên, nhiều người nhận thấy lợi ích bổ sung khi làm việc với bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần khác.

Trong trường hợp trầm cảm nặng, bạn có thể phải nằm viện hoặc tham gia chương trình điều trị ngoại trú cho đến khi tình trạng bệnh cải thiện.

Dù sao đi nữa, điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến chuyên gia để quyết định nên áp dụng phương pháp điều trị nào.

Những quan niệm sai lầm

Lầm tưởng: Trầm cảm chỉ là do tâm lý thôi

Trầm cảm là một rối loạn phức tạp với các khía cạnh tâm lý, xã hội và sinh học. Đây là một tình trạng mãn tính đòi hỏi phải điều trị liên tục để kiểm soát; nó không phải là thứ mà một người có thể dễ dàng loại bỏ. Thông thường, các triệu chứng cảm xúc của trầm cảm là những gì mọi người nhận thấy, chẳng hạn như khi ai đó cư xử khác thường hoặc có vẻ không giống tính cách. Tuy nhiên, tâm trí và cơ thể có mối liên hệ sâu sắc. Đau khổ về mặt cảm xúc, giống như trầm cảm, có thể biểu hiện thành bệnh lý thực thể, cũng giống như các bệnh lý thực thể có thể dẫn đến rối loạn cảm xúc.

Lầm tưởng: Trầm cảm chỉ xảy ra khi có những sự kiện đau thương xảy ra

Một biến cố quan trọng trong đời, chẳng hạn như mất đi người thân yêu, thường mang đến cảm giác buồn bã, cô đơn và trống rỗng. Đau buồn là một quá trình cần thời gian, vì vậy những cảm xúc này là bình thường. Tuy nhiên, đối với những người bị trầm cảm, những cảm xúc này có thể kéo dài và xảy ra thường xuyên hơn. Mặc dù một biến cố chấn thương không trực tiếp gây ra trầm cảm, nhưng nó có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề tiềm ẩn ở những người đang phải vật lộn với tình trạng này.

Lầm tưởng: Trầm cảm là một phần bình thường của cuộc sống

Trầm cảm không nhất thiết phải là một phần tất yếu của cuộc sống, và người bị ảnh hưởng cũng không nên đối mặt với nó một cách cô lập. Việc tìm kiếm sự giúp đỡ là rất quan trọng để bắt đầu quá trình chữa lành. Hơn nữa, trầm cảm không phải là một khía cạnh tất yếu của lão hóa. Mặc dù cuộc sống mang đến nhiều thay đổi, nhưng cảm giác trầm cảm dai dẳng không phải là hậu quả tất yếu của việc già đi.

Lầm tưởng: Trầm cảm là căn bệnh giống nhau ở mọi người

Trầm cảm rất khác nhau ở mỗi người, và điều quan trọng là phải xóa bỏ định kiến cho rằng chỉ có một cách duy nhất để trải nghiệm nó. Biểu hiện của trầm cảm có thể khác nhau đáng kể giữa các cá nhân. Một số người có thể có những thay đổi thể chất rõ rệt ở não bộ, và những khác biệt về thần kinh này, cùng với sự dao động nội tiết tố, có thể ảnh hưởng đến cường độ tâm trạng, suy nghĩ và các triệu chứng thể chất liên quan đến trầm cảm.

Lầm tưởng: Trầm cảm cũng giống như cảm giác buồn chán

Đây là một quan niệm sai lầm phổ biến. Trong khi cảm giác buồn bã hay chán nản chỉ là tạm thời, thì trầm cảm lại là một trải nghiệm hoàn toàn khác. Trầm cảm có thể được kích hoạt bởi cảm giác buồn bã, nhưng nó kéo dài lâu hơn nhiều - từ vài tuần đến một năm hoặc hơn. Không giống như nỗi buồn tạm thời, trầm cảm thường không tự khỏi. Những người bị trầm cảm thường trải qua nhiều cảm xúc khác nhau, không chỉ đơn thuần là nỗi buồn, bao gồm lo lắng, căng thẳng, trống rỗng và các cảm xúc tiêu cực khác. Không giống như nỗi buồn thoáng qua, trầm cảm không thể tự cải thiện theo thời gian hoặc sự động viên từ bạn bè và gia đình.

Lầm tưởng: Trầm cảm là dấu hiệu của sự yếu đuối và không phải là vấn đề lớn

Trầm cảm lâm sàng là một tình trạng sức khỏe tâm thần nghiêm trọng, có thể khiến người bệnh xa lánh người thân, có những hành vi nguy hiểm hoặc gây xung đột với người khác. Trầm cảm cần được điều trị chuyên nghiệp để kiểm soát và vượt qua. Trầm cảm cũng có thể dẫn đến ý nghĩ hoặc hành động tự tử, cho thấy mức độ nghiêm trọng của nó. Điều quan trọng là phải hiểu rằng trầm cảm ảnh hưởng đến mọi người bất kể hoàn cảnh hay tính cách của họ; không ai lựa chọn bị trầm cảm. Sự kỳ thị xung quanh trầm cảm thường xuyên hiểu sai về nó như một điểm yếu, nhưng thực tế, đây là một vấn đề sinh học và tâm lý phức tạp, không liên quan đến sức mạnh cá nhân.

Lời kết

Tóm lại, Rối loạn trầm cảm nặng (MDD) không chỉ đơn thuần là một cảm giác buồn bã thoáng qua; nó là một tình trạng sâu sắc và dai dẳng, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của cuộc sống. Việc hiểu được sự phức tạp của rối loạn này - từ các triệu chứng và yếu tố nguy cơ đến chẩn đoán và điều trị - nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về nhận thức và hỗ trợ.

Rõ ràng là mặc dù đau buồn và buồn bã tạm thời là những phần tự nhiên của cuộc sống, nhưng chúng không giống với bản chất dai dẳng và suy nhược của chứng trầm cảm. Bằng cách thừa nhận thực tế của chứng trầm cảm và thúc đẩy các phương pháp điều trị hiệu quả, chúng ta đang mở đường cho việc cải thiện sức khỏe tinh thần và hạnh phúc cho nhiều người.

Wynn Su tổng hợp

Tham khảo

• https://vietnamnews.vn/society/1582203/14-million-people-suffer-from-mental-disorders-in-viet-nam.html
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/depression/symptoms-causes/syc-20356007
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression/
• https://www.webmd.com/depression/depression-are-you-at-risk
• https://www.unitypoint.org/news-and-articles/11-common-myths-about-depression-unitypoint-health
• https://moh.gov.vn/tin-tong-hop/viet-nam-co-khoang-14-trieu-nguoi-roi-loan-tam-than?