Động cơ thành đạt là một loại động cơ bên trong có tác dụng thúc đẩy con người vươn tới những đỉnh cao nghề nghiệp. Kết quả của một số nghiên cứu thực tiễn ở nước ta cho thấy rằng động cơ thành đạt của người lao động có những mối tương quan thuận chiều khá mạnh với một số đặc điểm nhân cách của họ, trong đó có hứng thú nghề. Chẳng hạn, một cuộc khảo sát trên doanh nhân và công nhân cho thấy động cơ thành đạt của hai nhóm xã hội này có mối tương quan thuận chiều với cả bốn phẩm chất nhân cách được nghiên cứu gồm tinh thần trách nhiệm, niềm tin vào bản thân, niềm tin vào công bằng xã hội và hứng thú với công việc. Những kết quả này là cơ sở để khẳng định rằng bên cạnh những tác động từ môi trường khách quan, nếu doanh nhân và công nhân biết tự nuôi dưỡng và phát triển ở bản thân những phẩm chất nêu trên thì động cơ thành đạt của họ cũng sẽ được cải thiện.
Có một điểm rất đáng chú ý, theo các kết quả thu được thì hứng thú với công việc là biến có tác động đến động cơ thành đạt của doanh nhân và công nhân nước ta hiện nay không mạnh bằng ba biến khác trong số 4 biến được nghiên cứu. Tuy nhiên, không nên dựa vào kết quả này để cho rằng không cần thiết phải có những biện pháp nâng cao hứng thú với công việc của người lao động với mục đích nhằm cải thiện động cơ thành đạt của họ và thông qua đó nâng cao hiệu quả công việc. Kết quả của nhiều nghiên cứu lý luận và thực tiễn (chẳng hạn, Daniel Goleman; Lê Hương (2003)) cho thấy rằng hứng thú, say mê nghề là một nhân tố chủ quan có ý nghĩa rất lớn trong con đường đi đến thành công của người lao động. Sự say mê, hứng thú với vấn đề của mình làm cho các quá trình tâm lý liên quan đến công việc của người lao động trở nên hoạt hoá hơn, trôi chảy hơn, dẫn đến khả năng sáng tạo trở nên hiện thực hơn, con người sẵn sàng đầu tư thời gian và sức lực cho công việc nhiều hơn và nhờ đó gặt hái được nhiểu thành công hơn. Tổng kết kinh nghiệm của các công ty có những thành công nổi bật và bền vững trên thế giới (những công ty được đánh giá là không chỉ tốt mà còn vĩ đại), Jim Collins và các cộng sự đã đi đến kết luận rằng, để các doanh nghiệp, công ty có thể đi từ tốt đến vĩ đại, về mặt chủ quan, phải thấu hiểu ít nhất ba vấn đề. Đó là: 1) Sở trường của doanh nghiệp, công ty: họ có thể giỏi nhất (chứ không phải là muốn giỏi nhất) ở lĩnh vực nào? 2) Điều gì làm họ say mê nhất? và 3) Sự hiểu biết một cách thấu đáo về yếu tố/cách thức thúc đẩy doanh nghiệp, công ty đạt thành tích cao (Jim Collins, 2011). Những nhận xét này cũng đúng với mỗi cá nhân người lao động.
Trên thực tế, tác động của hứng thú nghề đến hiệu quả làm việc của cá nhân chịu tác động của trình độ phát triển xã hội, đặc thù văn hoá nói chung trong từng giai đoạn phát triển, vào điều kiện sống của mỗi người nói riêng. Trong điều kiện của nước ta hiện nay, nhìn chung hứng thú chưa phát huy vai trò thúc đẩy của nó một cách mạnh mẽ bởi những lý do khác nhau. Với tầng lớp công nhân, họ là nhóm người trong xã hội có điều kiện sống còn nhiều khó khăn, họ còn phải lo nhiều cho việc đáp ứng những nhu cầu cơ bản, thiết yếu của cuộc sống, những nhu cầu tinh thần chưa có điều kiện phát triển mạnh. Đối với doanh nhân hay với một số nhóm xã hội khác có điều kiện hơn thì bối cảnh phát triển chung và cả văn hoá ứng xử ở nước ta hiện nay chi phối định hướng giá trị nghề của họ, làm cho các giá trị tinh thần như hứng thú nghề chưa thật sự được đề cao. Tuy nhiên, xét từng trường hợp cụ thể và hướng đến tương lai thì nuôi dưỡng và cải thiện hứng thú với công việc của người lao động là một biện pháp sẽ rất có ý nghĩa, bởi nó phù hợp với quy luật phát triển tâm lý chung của con người.
Hương Lê
