Tâm thần phân liệt - Một số thông tin cần biết Chủ Nhật, 14/07/2024, 00:00

(Ảnh: internet)

Hãy tưởng tượng khi thức dậy mỗi ngày trong một thế giới nơi thực tế dường như thay đổi trước mắt. Những âm thanh quen thuộc của cuộc sống bị át đi bởi những giọng nói chỉ người đó mới có thể nghe thấy, và những người xung quanh trở thành những nhân vật bóng tối trong một câu chuyện khó hiểu mà họ không thể theo dõi được. Đây là trải nghiệm hàng ngày cho hàng triệu người sống chung với tâm thần phân liệt - một tình trạng sức khỏe tâm thần làm sai lệch chính kết cấu của nhận thức, suy nghĩ và hành vi. Mặc dù phổ biến, tâm thần phân liệt vẫn là một trong những rối loạn bị hiểu lầm và kỳ thị nhất, thường bị che giấu trong nỗi sợ hãi và thông tin sai lệch. Trong bài viết này, chúng ta cùng tìm hiểu một số thông tin về căn bệnh này nhé!

Tâm thần phân liệt là gì?

Tâm thần phân liệt là một tình trạng sức khỏe tâm thần có thể ảnh hưởng sâu sắc đến "nhận thức" của một người, đặc biệt ảnh hưởng đến cách họ suy nghĩ, cảm nhận và hành xử. Nó thường được đặc trưng bởi ảo giác, hoang tưởng, suy nghĩ và hành vi vô tổ chức. Những triệu chứng này thường đi kèm với niềm tin phi lý tách các cá nhân bị tâm thần phân liệt khỏi thực tế.

Trước khi tìm hiểu sâu hơn về căn bệnh này, điều quan trọng chúng ta phải nhận ra rằng tâm thần phân liệt tồn tại cùng phổ với các rối loạn khác nhau dựa trên mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, mức độ nghiêm trọng của tâm thần phân liệt của một người được xác định bởi mức độ ảnh hưởng của những dấu hiệu này đến cuộc sống của họ. Do đó, khi một người thể hiện những quyết định hoặc hành vi bướng bỉnh hoặc phi logic không có nghĩa là người đó bị tâm thần phân liệt. Và việc chẩn đoán có bị bệnh hay không cần được sự thăm khám của bác sĩ chuyên khoa.

Tỷ lệ mắc bệnh? Nam hay nữ có nguy cơ mắc bệnh nhiều hơn?

Trên toàn thế giới, tỷ lệ hiện mắc của tâm thần phân liệt là khoảng 1%. Tỷ lệ này có thể khác nhau giữa nam và nữ và tương đối hằng định ở các nền văn hoá khác nhau.

Tâm thần phân liệt khởi phát có xu hướng xảy ra sớm hơn ở nam giới so với nữ giới. Tuổi khởi phát trung bình là từ những năm đầu đến giữa tuổi 20 ở nữ giới và sớm hơn một chút ở nam giới; khoảng 40% nam giới khởi phát giai đoạn đầu tiên trước 20 tuổi. Khởi phát hiếm khi xuất hiện ở thời thơ ấu, nhưng khởi phát ở tuổi vị thành niên sớm hoặc khởi phát muộn (khi đó đôi khi được gọi là hoang tưởng kỳ quái) có thể xảy ra.

Tại Việt Nam, tâm thần phân liệt chiếm tỷ lệ 0,3-0,5% dân số, thường khởi phát vào cuối tuổi vị thành niên và những năm 20 tuổi.

Nguyên nhân, các yếu tố nguy cơ

Thật không may, nhiều nguyên nhân gây tâm thần phân liệt vẫn chưa được biết, nhưng các nghiên cứu cho thấy vai trò bệnh sinh có liên quan đến sự tương tác giữa gen và một loạt các yếu tố môi trường có thể gây ra bệnh tâm thần phân liệt.

Yếu tố di truyền: Các nghiên cứu cho thấy tâm thần phân liệt có vai trò di truyền liên kết đa gen, đa nhân tố. Nếu tiền sử gia đình có một trong cha mẹ mắc tâm thần phân liệt, con có nhiều khả năng mắc bệnh.
Yếu tố tâm lý: Thường xuyên tiếp xúc với căng thẳng và nguy hiểm, trải nghiệm đau thương và nghèo đói trong cuộc sống có thể ảnh hưởng đến sự khởi phát và tiến trình của bệnh tâm thần phân liệt.
Yếu tố sinh học: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng sự biến đổi các chất dẫn truyền thần kinh (dopamine, serotonin và N-methyl-D-aspartate NMDA) và yếu tố nuôi dưỡng thần kinh (BDNF) có liên quan đến các triệu chứng tâm thần phân liệt.
Yếu tố sử dụng chất: Có mối quan hệ chặt chẽ việc sử dụng cần sa và bệnh tâm thần phân liệt. Hoặc việc sử dụng thuốc thần kinh ở thanh thiếu niên.
Yếu tố khác: Vấn đề mang thai và sinh nở, chẳng hạn như không có đủ dinh dưỡng trước hoặc sau khi sinh, nhẹ cân hoặc tiếp xúc với độc tố hoặc vi rút trước khi sinh có thể làm suy yếu sự phát triển của não.

Triệu chứng

Một người bị tâm thần phân liệt thường không thể phân biệt giữa trải nghiệm thực tế và trí tưởng tượng. Ngoài ra, các dấu hiệu của tâm thần phân liệt có thể được phân loại thành 3 loại chính: triệu chứng dương tính, âm tính và thiếu tổ chức. Các triệu chứng dương tính có nghĩa là những đặc điểm đang được "thêm vào" vào tâm trí và hành vi của một người do tâm thần phân liệt, trong khi các triệu chứng âm tính là những đặc điểm đang được "loại bỏ".

Triệu chứng dương tính

Ảo giác là nhận thức sai lầm về thực tế. Những người bị tâm thần phân liệt có thể gặp một loạt các ảo giác liên quan đến cả năm giác quan: thị giác, thính giác, xúc giác, khứu giác và ảo vị giác. Họ thường nhận thức được một thực tế mà những người khác không nhận thấy. Ví dụ, thông thường những người bị tâm thần phân liệt nghe thấy "giọng nói" không tồn tại hướng dẫn họ làm hại bản thân hoặc người khác.
Hoang tưởng là những niềm tin sai lầm cố định. Những người bị tâm thần phân liệt có thể giữ những suy nghĩ dai dẳng, không thực tế về thực tế, ngay cả khi những người khác đưa ra bằng chứng chứng minh họ sai. Ví dụ, họ có thể tin rằng họ đang bị người lạ theo dõi, rằng TV đang nói chuyện trực tiếp với họ hoặc thức ăn của họ bị nhiễm độc.
Rối loạn khả năng suy nghĩ là một quá trình suy nghĩ mà người đó hoặc người khác khó theo dõi. Triệu chứng này gây khó khăn cho những người khác trong việc theo dõi hoặc hiểu được dòng chảy logic của ngôn ngữ ở những người bị tâm thần phân liệt. Trong một số trường hợp, lời nói của họ có thể trở nên hoàn toàn không mạch lạc hoặc dừng lại hoàn toàn.
Hành vi thể chất bất thường đề cập đến những hành động bất thường hoặc không phù hợp với tính cách của cá nhân. Các hành vi bất thường phổ biến ở những người bị tâm thần phân liệt bao gồm kích động, nhịp điệu, ngớ ngẩn và thiếu vận động.

Triệu chứng âm tính

Thiếu hụt ảnh hưởng: thiếu sự biểu cảm bằng nét mặt, giao tiếp bằng mắt và cử chỉ. Những người bị tâm thần phân liệt dường như có kỹ năng giao tiếp và cảm xúc của họ bị "lấy ra" khỏi họ, tạo ra một đặc điểm phân liệt.
Thiếu hụt giao tiếp: ngôn ngữ nghèo nàn, thiếu diễn đạt thông tin.
Thiếu hụt quan hệ: thiếu sự quan tâm đến các hoạt động xã hội và các mối quan hệ (phẳng lặng cảm xúc).
Mất ý chí: thiếu động lực để hoàn thành một số nhiệm vụ nhất định.

Triệu chứng thiếu tổ chức

Suy nghĩ và lời nói bối rối và rối loạn
Khó khăn với việc nói logic
Hành vi bất thường

Bệnh được chẩn đoán như thế nào?

Chẩn đoán tâm thần phân liệt thường cần một quá trình, vì một số triệu chứng thường bị bỏ qua hoặc đánh giá thấp. Không có xét nghiệm xác định nào cho bệnh tâm thần phân liệt. Chẩn đoán dựa trên đánh giá toàn diện về tiền sử, triệu chứng và dấu hiệu. Thông tin từ các nguồn bên ngoài, chẳng hạn như thành viên gia đình, bạn bè, giáo viên và đồng nghiệp, thường rất quan trọng.