Rối loạn lo âu về cơ thể: Sự không hoàn hảo của cơ thể không phải là lỗi của bạn! Thứ Hai, 18/11/2024, 00:00

Năm 1891, rối loạn dạng cơ thể lần đầu tiên xuất hiện trong tài liệu của nhà nghiên cứu Morselli với cái tên "Dysmorphophobia"/ tạm dịch: chứng loạn hình. Gần 100 năm sau đó, vào năm 1987, BDD được chính thức công nhận bởi Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ và cuối cùng đã được ghi nhận là một rối loạn tâm lý trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn tâm thần (DSM-IV) vào năm 1997.

Rối loạn dạng cơ thể là gì?

Rối loạn dạng cơ thể (BDD) là một tình trạng sức khỏe tâm thần đặc trưng bởi sự ám ảnh quá mức của một người với những khiếm khuyết về ngoại hình mà họ nhận thấy. Những người mắc BDD luôn khuếch đại sự không hoàn hảo về mặt ngoại hình của chính họ, mặc dù khiếm khuyết đó có khi không có thực hoặc đối với người khác đó chỉ là một khiếm khuyết nhỏ. Nó thường đi kèm với sự lo lắng liên tục quay trở lại, cùng với sự thôi thúc phải sửa lại ngoại hình của chính họ.

Các dấu hiệu của chứng rối loạn dạng cơ thể là gì?

Thực tế, mỗi người trong chúng ta đều có một chút lo lắng về ngoại hình của mình, nhưng những người mắc chứng BDD ám ảnh với “sự không hoàn hảo” của chính họ vượt xa mức độ tự ti thông thường. Ví dụ, các dấu hiệu và triệu chứng của BDD bao gồm:

• Bị ám ảnh bởi một khuyết điểm trong suy nghĩ của bản thân mà người khác có thể nhận thấy.
• Có niềm tin mạnh mẽ rằng mình có khiếm khuyết về ngoại hình khiến cho bản thân xấu xí hoặc dị dạng.
• Khẳng định rằng người khác có xu hướng đánh giá bản thân mình một cách tiêu cực dựa trên ngoại hình.
• Có hành vi cưỡng chế muốn kiểm tra hoặc chỉnh sửa ngoại hình của mình, chẳng hạn như thường xuyên soi gương, chải chuốt hoặc cậy da.
• Cố gắng che giấu khuyết điểm ngoại hình bằng cách tạo kiểu tóc, trang điểm hoặc quần áo.
• Có xu hướng cầu toàn.
• Luôn tìm kiếm sự chấp thuận hoặc khẳng định liên tục từ người khác về ngoại hình của mình.
• Muốn phẫu thuật thẩm mỹ nhưng không hài lòng.
• Tránh các hoạt động xã hội.

Không giống như những người khác, những người mắc BDD có thể cảm thấy rất thất vọng về ngoại hình của chính mình đến mức sự lo lắng của họ có xu hướng làm giảm hiệu suất làm việc hàng ngày. Đồng thời, BDD thường là một rối loạn tâm thần hỗn hợp, có nghĩa là nó thường đi kèm với các tình trạng sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm, tự làm hại bản thân và thậm chí là ý nghĩ tự tử. Điều này khiến những người mắc BDD thậm chí còn khó khăn hơn để hoạt động bình thường.

Người mắc chứng rối loạn dạng cơ thể có thể thấy mình tập trung quá mức vào một hoặc nhiều khía cạnh của cơ thể và các đặc điểm có thể thay đổi theo thời gian, gồm:

• Các đặc điểm trên khuôn mặt, chẳng hạn như mũi, nước da, nếp nhăn, mụn trứng cá hoặc các khuyết điểm khác.
• Tóc, bao gồm hình dáng, độ mỏng của tóc hoặc hói.
• Làn da.
• Trọng lượng cơ thể và trương lực cơ. Đặc biệt, nam giới có thể cảm thấy cơ thể mình quá nhỏ hoặc không đủ cơ bắp, trong khi thực tế họ thường có hệ cơ bắp bình thường.
• Bộ phận sinh dục (kích thước của dương vật, cơ bắp, vú, đùi, mông).

Mức độ quan tâm của bản thân người bệnh đối với những mối quan tâm này có thể khác nhau. Họ có thể nhận ra rằng những lo lắng của bản thân mình về những khuyết điểm được nhận thức là phóng đại hoặc không đúng sự thật, có thể đúng hoặc hoàn toàn tin điều đó. Ở một người mà niềm tin vào những khuyết điểm này càng mạnh mẽ thì càng gặp phải nhiều đau khổ và gián đoạn trong cuộc sống.

Ngoài ra, BDD có thể dẫn đến những khó khăn hàng ngày bao gồm:

• Lòng tự trọng thấp
• Cách ly xã hội
• Trầm cảm nặng hoặc các rối loạn tâm trạng khác
• Suy nghĩ hoặc hành vi tự tử
• Rối loạn lo âu, bao gồm rối loạn lo âu xã hội (ám ảnh sợ xã hội)
• Chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế
• Rối loạn ăn uống
• Lạm dụng chất gây nghiện
• Các vấn đề sức khỏe từ các hành vi như lột da (tự làm trầy da của mình)
• Đau đớn về thể xác hoặc nguy cơ biến dạng do phải phẫu thuật nhiều lần.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân chính xác của chứng rối loạn lo âu về ngoại hình (BDD) vẫn chưa rõ ràng. Tương tự như các tình trạng sức khỏe tâm thần khác, BDD có thể bắt nguồn từ sự kết hợp của nhiều yếu tố. Những yếu tố này có thể bao gồm tiền sử gia đình mắc chứng rối loạn, những trải nghiệm tiêu cực hoặc chỉ trích liên quan đến hình ảnh cơ thể hoặc lòng tự trọng, hoặc là rối loạn liên quan đến một vấn đề về kích thước hoặc chức năng của một số vùng xử lý thông tin của não về ngoại hình.

Rối loạn dạng cơ thể thường bắt đầu vào những năm đầu tuổi thiếu niên và có thể ảnh hưởng đến cả nam và nữ. Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển hoặc kích hoạt rối loạn này, bao gồm:

• Tiền sử gia đình mắc chứng rối loạn lo âu về ngoại hình hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế.
• Những sự kiện tiêu cực trong cuộc sống, chẳng hạn như bị bắt nạt, bỏ bê hoặc lạm dụng khi còn nhỏ.
• Những đặc điểm tính cách như cầu toàn.
• Tiêu chuẩn hoặc áp lực về vẻ đẹp của xã hội.
• Có các tình trạng sức khỏe tâm thần đi kèm, chẳng hạn như lo âu hoặc trầm cảm.

Cần làm gì khi có dấu hiệu của rối loạn dạng cơ thể?

Cảm giác xấu hổ hoặc ngượng ngùng về ngoại hình có thể ngăn cản người bệnh tìm kiếm sự giúp đỡ cho chứng rối loạn lo âu về ngoại hình. Tuy nhiên, nếu một người nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào, điều cần thiết là phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Rối loạn lo âu về ngoại hình hiếm khi tự cải thiện. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian, có khả năng dẫn đến lo lắng gia tăng, chi phí y tế đáng kể, trầm cảm nặng và thậm chí là ý nghĩ hoặc hành động tự tử.

Những suy nghĩ và hành vi tự tử thường gặp ở những người mắc chứng rối loạn lo âu về ngoại hình. Nếu một người có ý nghĩ đến việc tự làm hại mình hoặc cố gắng tự tử, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ ngay lập tức:

• Hãy nói chuyện với các chuyên gia tư vấn để được giúp đỡ
• Đi khám tại bệnh viện, phòng khám chuyên khoa, nói chuyện với bác sĩ gia đình của mình.
• Hãy chia sẻ với một người bạn hoặc thành viên gia đình đáng tin cậy.
• Kết nối với một mục sư, hoặc ai đó tin cậy trong cộng đồng mình đang sống.

Một số thông tin về biện pháp điều trị

Việc điều trị có thể giúp làm giảm các triệu chứng của chứng rối loạn lo âu về ngoại hình (BDD).

• Đối với các triệu chứng nhẹ, liệu pháp hành vi nhận thức (Cognitive Behavioral Therapy - CBT) thường được khuyến nghị. Hình thức liệu pháp trò chuyện này có thể được thực hiện riêng lẻ hoặc theo nhóm.
• Đối với các triệu chứng ở mức độ trung bình, người bệnh có thể được cung cấp liệu pháp CBT hoặc thuốc chống trầm cảm được gọi là chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (Selective Serotonin Reuptake Inhibitor - SSRI).
• Nếu các triệu chứng nghiêm trọng hoặc nếu các phương pháp điều trị khác không hiệu quả, người ta thường đề xuất kết hợp CBT và SSRI.

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT):

CBT là một cách hiệu quả để kiểm soát chứng rối loạn lo âu về ngoại hình (BDD) bằng cách thay đổi các kiểu suy nghĩ và hành vi của người bệnh. Nó giúp họ xác định các tác nhân gây ra các triệu chứng và hướng dẫn những cách thay thế để suy nghĩ và đối phó với các tác nhân này.

Cùng với nhà trị liệu, người bệnh sẽ đặt ra các mục tiêu trị liệu cụ thể và hợp tác để đạt được chúng. Liệu pháp hành vi nhận thức trong điều trị BDD thường kết hợp một phương pháp gọi là phòng ngừa tiếp xúc và phản ứng (Exposure and Response Prevention - ERP). Phương pháp này bao gồm việc dần dần đối mặt với các tình huống thường gây ra những suy nghĩ ám ảnh về ngoại hình và sự lo lắng của người bệnh. Nhà trị liệu sẽ hướng dẫn họ tìm ra những cách lành mạnh hơn để quản lý những cảm xúc này, để cuối cùng người mắc chứng BDD có thể xử lý những tình huống này mà không cảm thấy lo lắng hoặc quá tự ti. Người bệnh có thể nhận được tài liệu tự trợ giúp để sử dụng tại nhà và tùy thuộc vào các triệu chứng của mỗi người, CBT có thể bao gồm các buổi trò chuyện nhóm. Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, CBT thường bao gồm sự tham gia của các thành viên gia đình hoặc người chăm sóc.

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI):

SSRI là nhóm thuốc chống trầm cảm thường được dùng để điều trị chứng rối loạn lo âu về ngoại hình (BDD). Những loại thuốc này có thể mất đến 12 tuần để cho thấy tác dụng đáng chú ý đối với các triệu chứng BDD. Nếu SSRI có hiệu quả, người bệnh có thể được bác sĩ chỉ định tiếp tục dùng thuốc trong vài tháng để tăng cường cải thiện và ngăn ngừa tái phát. Mặc dù SSRI có thể gây ra tác dụng phụ, nhưng chúng thường giảm dần trong vòng vài tuần. Bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ người bệnh trong giai đoạn đầu điều trị. Điều quan trọng là người bệnh phải thông báo cho bác sĩ nếu cảm thấy lo lắng gia tăng, đau khổ về mặt cảm xúc hoặc có ý định tự làm hại bản thân.

Wynn Su tổng hợp

Nguồn:

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/body-dysmorphic-disorder/symptoms- Causes/
• https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/body-dysmorphic-disorder
• https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/body-dysmorphia/