ADHD - Bộ não chạy marathon trong khi cơ thể ngồi yên Thứ Hai, 15/07/2024, 00:00

Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention-deficit hyperactivity disorder - ADHD) là một trong những rối loạn phát triển thường gặp ở trẻ em, người trưởng thành cũng có thể gặp nhưng với tỷ lệ ít hơn. Theo thống kê cứ 100 trẻ thì có từ 3 - 5 trẻ mắc ADHD với một số triệu chứng bắt đầu trước 7 tuổi. Trẻ bị ADHD thường trong độ tuổi 8 - 11, bé trai có khả năng mắc cao gấp 3 lần bé gái, khi trưởng thành bệnh có xu hướng giảm, ở tuổi 20 tỷ lệ mắc còn khoảng 1% và ở tuổi trung niên là 0,5%. Ở Việt Nam, theo một nghiên cứu tương đối quy mô trên 1.594 học sinh ở 2 trường tiểu học tại TP. Hà Nội cho thấy tỷ lệ mắc bệnh là 3,01%.

ADHD là gì?

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một tình trạng phát triển thần kinh phổ biến ở trẻ em. Người mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung và có biểu hiện vận động quá mức. Rối loạn này được đặc trưng bởi những suy nghĩ bộc phát và không kiểm soát được, dẫn đến tình trạng tăng động.

ADHD là một tình trạng mãn tính có thể làm gián đoạn đáng kể cuộc sống hàng ngày. Đối với người lớn bị ADHD, những thách thức đang diễn ra có thể dẫn đến lòng tự trọng thấp, tăng độ nhạy cảm với những lời chỉ trích và tăng khả năng tự phê bình, khiến họ bị mắc kẹt trong một chu kỳ tự nhận thức tiêu cực. Điều quan trọng là chúng ta cần hỗ trợ những người mắc ADHD bằng cách hiểu rõ hơn về rối loạn này và thể hiện sự cảm thông dựa trên kiến thức đó.

Triệu chứng

Tương tự các rối loạn tâm thần khác như tâm thần phân liệt, ADHD là một tình trạng rối loạn tâm thần với ba loại chính: dạng không tập trung (giảm chú ý), dạng tăng động / bốc đồng và dạng kết hợp.

Các loại ADHD không tập trung (giảm chú ý) tạo ra khó khăn cho các cá nhân để tập trung vào một nhiệm vụ cụ thể thường xuyên, bao gồm:

• Khó chú ý đến chi tiết hoặc thường xuyên mắc lỗi bất cẩn trong bài tập ở trường hoặc nhiệm vụ công việc.
• Cảm thấy khó tập trung vào các nhiệm vụ hoặc hoạt động, chẳng hạn như trong các bài giảng, cuộc trò chuyện hoặc đọc kéo dài.
• Dường như không lắng nghe khi được nói chuyện, như thể tâm trí của họ ở nơi khác.
• Gặp khó khăn khi làm theo hướng dẫn và thường để lại bài tập ở trường, công việc nhà hoặc nhiệm vụ công việc chưa hoàn thành (có thể bắt đầu nhiệm vụ nhưng nhanh chóng mất tập trung).
• Gặp khó khăn trong việc tổ chức các nhiệm vụ và công việc, chẳng hạn như quản lý thời gian kém, công việc lộn xộn và vô tổ chức, hoặc bỏ lỡ thời hạn.
• Tránh hoặc không thích các nhiệm vụ đòi hỏi nỗ lực tinh thần kéo dài, chẳng hạn như chuẩn bị báo cáo hoặc hoàn thành biểu mẫu.
• Đặt sai các vật dụng cần thiết cho các nhiệm vụ hoặc hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như giấy tờ học tập, sách, chìa khóa, ví, điện thoại di động hoặc kính mắt.
• Dễ bị phân tâm. Quên các công việc hàng ngày, chẳng hạn như công việc nhà và việc vặt. Thanh thiếu niên lớn tuổi và người lớn có thể quên trả lời các cuộc gọi điện thoại, thanh toán hóa đơn hoặc các cuộc hẹn.

Các loại ADHD tăng động / bốc đồng làm cho các cá nhân biểu hiện các vận động quá mức, không kiểm soát được và thực hiện các hành động mà không suy nghĩ kỹ lưỡng về hậu quả thường xuyên, bao gồm:

• Bồn chồn, gõ tay hoặc chân, hoặc vặn vẹo trong khi ngồi.
• Khó ngồi trong các tình huống như lớp học hoặc nơi làm việc.
• Chạy hoặc leo trèo trong những tình huống không phù hợp.
• Khó tập trung để chơi hoặc tham gia vào các hoạt động giải trí một cách lặng lẽ.
• Dường như luôn "di chuyển", như thể được điều khiển bởi một động cơ.
• Nói quá nhiều.
• Ngắt lời bằng cách nói ra câu trả lời trước khi câu hỏi được hỏi xong (ví dụ: nói xen vào câu của người khác hoặc khó chờ đến lượt mình nói trong cuộc trò chuyện).
• Gặp khó khăn khi phải chờ đến lượt, chẳng hạn như khi đứng xếp hàng.
• Làm gián đoạn hoặc can thiệp vào người khác, chẳng hạn như xen vào cuộc trò chuyện, trò chơi, hoạt động, hoặc sử dụng đồ đạc của người khác mà không được phép. Thanh thiếu niên lớn tuổi và người trưởng thành có thể tự ý làm thay công việc mà người khác đang thực hiện.

• Combined type of ADHD comprises individuals who have significant traits from the two categories above.

Loại ADHD kết hợp bao gồm những cá nhân có những đặc điểm quan trọng từ hai loại trên.

Yếu tố nguy cơ

Các nghiên cứu hiện tại đã xác định được nhiều yếu tố có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc ADHD, bao gồm:

• Cấu trúc và chức năng não khác biệt. Khi chụp quét não cho thấy rằng các vùng trong não liên quan đến khả năng tập trung (ví dụ: thùy trán) có sự khác biệt so với những người bình thường, cho thấy cách hành vi của trẻ em và người lớn mắc ADHD bị ảnh hưởng đáng kể bởi các đường dẫn thần kinh bất thường của họ.
• Di truyền. Một số nghiên cứu cho thấy ADHD có thể được di truyền thông qua các gen cụ thể có mối quan hệ nhân quả đáng kể.
• Giới tính. Nam giới có xu hướng có nguy cơ mắc ADHD cao hơn, nhưng cơ chế chính xác của xu hướng này vẫn chưa được kết luận hoàn toàn.
• Lạm dụng ma túy, uống rượu và hút thuốc khi mang thai. Một số nghiên cứu đã chứng minh rằng phụ nữ mang thai hút thuốc, uống rượu hoặc sử dụng ma túy thì trẻ sinh ra có nhiều nguy cơ bị ADHD hơn. Người ta khẳng định rằng các chất từ các sản phẩm này ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của thai nhi khi còn trong bụng mẹ, dẫn đến giải phẫu thần kinh bất thường tạo ra tình trạng ADHD.
• Tiếp xúc với độc tố. Trẻ nhỏ, bao gồm cả trẻ mới biết đi và trẻ mẫu giáo tiếp xúc với độc tố và các chất ô nhiễm môi trường có nguy cơ cao phát triển các vấn đề về hành vi.
• Phụ gia thực phẩm. Một số chất phụ gia thực phẩm, bao gồm chất bảo quản và chất tạo màu nhân tạo, có liên quan đến làm các triệu chứng xấu đi và tăng nguy cơ ADHD.
• Không dung nạp thực phẩm. Không dung nạp với một số loại thực phẩm, chẳng hạn như sữa, lúa mì và các loại hạt, cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ ADHD.
• Các yếu tố nguy cơ khác cũng bao gồm sinh non và nhẹ cân.

Mặc dù nhiều yếu tố nguy cơ thường gặp trong cuộc sống hàng ngày, nhưng cần lưu ý rằng các yếu tố rủi ro liên quan đến ADHD vẫn chưa được các nhà nghiên cứu kiểm chứng một cách toàn diện, do đó không nên quá nghiêm trọng hóa chúng. Sự tương quan đơn thuần không phải là nguyên nhân! Xin đừng quá lo lắng về những yếu tố này.