Giáo dục giới tính, sinh sản - tình dục toàn diện ở Việt Nam Thứ Ba, 28/05/2024, 00:00

Theo UNESCO, giáo dục giới tính toàn diện (CSE) là một quá trình dạy và học dựa trên chương trình giảng dạy về các khía cạnh nhận thức, cảm xúc, thể chất và xã hội của tình dục. Nó nhằm mục đích trang bị cho trẻ em và thanh thiếu niên kiến thức, kỹ năng, thái độ và giá trị giúp họ: nhận thức được sức khỏe, hạnh phúc và nhân phẩm của mình; phát triển các mối quan hệ xã hội và tình dục tôn trọng đôi bên; xem xét những lựa chọn của họ ảnh hưởng như thế nào đến hạnh phúc của chính họ và của người khác; hiểu và đảm bảo quyền lợi của mình. Giáo dục giới tính toàn diện cần:

• được thực hiện trong môi trường chính thức và không chính thức, trong hoặc ngoài nhà trường;
• chính xác về mặt khoa học, dựa trên nghiên cứu, sự kiện và bằng chứng;
• bắt đầu từ khi còn nhỏ với nội dung và kỹ năng cơ bản, với thông tin mới được xây dựng dựa trên việc học trước đó, sử dụng cách tiếp cận chương trình giảng dạy xoắn ốc quay trở lại cùng các chủ đề ở cấp độ nâng cao hơn mỗi năm;
• phù hợp với lứa tuổi và sự phát triển, với nội dung và kỹ năng ngày càng rõ ràng theo độ tuổi và trình độ phát triển của người học; nó cũng phải phù hợp với sự đa dạng trong phát triển, thích ứng với những người học có sự khác biệt về phát triển nhận thức và cảm xúc;
• dựa trên chương trình giảng dạy, tuân theo chương trình giảng dạy bằng văn bản bao gồm các mục tiêu dạy và học chính cũng như cung cấp nội dung và kỹ năng rõ ràng theo cách có cấu trúc, toàn diện, và nhiều thứ hơn là chỉ về hành vi tình dục.

Tuy nhiên, việc giảng dạy về sức khỏe sinh sản và tình dục ở Việt Nam còn nhiều hạn chế. Theo Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia về giáo dục, nguyên giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã nói trên VnExpress, chương trình giảng dạy ở trường lần đầu tiên áp dụng giáo dục giới tính vào năm 1981, nhưng ban đầu chỉ có một số bài học ở lớp 10. Cô nói, giáo viên thường bỏ qua những bài học này, và ngay cả khi họ có dạy thì đó là điều bắt buộc và cả giáo viên và học sinh đều ngại ngùng và học sinh không chịu tham gia. Bà Trần Thị Phương Nhung, chuyên gia về giới của UNESCO Việt Nam, cho biết: “Hiện tại, Việt Nam chưa có mô-đun đào tạo nào dành cho giáo viên tập trung vào giáo dục giới tính”.

Sự lưỡng lự của phụ huynh khi cho con học môn này cũng phần nào giải thích cho việc nhà trường chưa quan tâm nhiều đến việc dạy học sinh về nội dung này. Nhiều người, trong đó có cả giáo viên, cho rằng nếu để con học hoặc biết “quá nhiều” về giới tính và các vấn đề liên quan sẽ kích thích tính tò mò và thôi thúc con quan hệ tình dục trước hôn nhân. Bà Nhung cho biết: “Tại nhiều buổi hội thảo về giáo dục giới tính do các giáo viên, chuyên gia và học sinh các trường THCS và THPT ở Việt Nam tổ chức, tôi nhận thấy cách thức đào tạo điển hình là khuyến khích học sinh không quan hệ tình dục và kỳ thị việc mang thai để dọa các em không quan hệ tình dục. Nhưng đó thực sự không phải là cách hiệu quả”. Quan điểm của các nhà giáo dục là khác nhau, nhưng nếu họ có thành kiến thì rất có thể sẽ dẫn đến kết quả học tập kém. Cô cũng cho biết có sự khác biệt giữa đào tạo ở các thành phố lớn và nhỏ vì có ít chuyên gia trong lĩnh vực này.

Dạy kiêng khem không nhất thiết có tác dụng. Ở giai đoạn vị thành niên, các em rất thích khám phá năng lực bản thân, mở rộng thêm nhiều mối quan hệ mới. Nếu không được tuyên truyền đúng cách, các em rất dễ có các nguy cơ: Quan hệ tình dục sớm, quan hệ tình dục không an toàn, dễ bị xâm hại tình dục dẫn đến mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục kể cả HIV/AIDS, mang thai ngoài ý muốn, phá thai không an toàn… Thực tế cho thấy, trẻ vị thành niên còn thiếu hụt nghiêm trọng kiến thức về sức khỏe sinh sản, chưa hiểu rõ cơ thể của bản thân. Tại Việt Nam, theo Điều tra quốc gia về sức khỏe sinh sản/sức khỏe tình dục gần đây nhất của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc và Bộ Y tế cho thấy, chỉ có 17,4% người ở tuổi vị thành niên, thanh niên hiểu đúng về thời điểm người phụ nữ có thể mang thai và 25,9% biết cách sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục. Theo báo cáo y tế chính thức, Việt Nam đứng đầu châu Á và nằm trong top 5 thế giới về tỷ lệ phá thai. Các bác sĩ cho biết 40% số ca mang thai trong nước kết thúc bằng phá thai và thanh niên chiếm 20% tổng số ca phá thai.

Tại nhà trường, mặc dù đã có các môn học như Sinh học, Giáo dục công dân nhưng những kiến thức mới dừng lại ở lý thuyết. Nhu cầu về việc tuyên truyền, phổ biến sức khỏe sinh sản  rất quan trọng, nhất là trong bối cảnh hiện nay khi mạng internet luôn có tác động hai chiều đến nhận thức của các em, trong đó, thông tin tiêu cực vẫn còn khá nhiều. Các trường và bậc phụ huynh nên chú trọng:

• Dạy trẻ cách vệ sinh thân thể sạch sẽ, đặc biệt là bộ phận sinh dục, để phòng tránh mắc nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục. Tránh xa các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, ma túy,...
• Dạy trẻ quy tắc “Nói Không - Bỏ đi - Kể lại” để phòng nguy cơ bị xâm hại tình dục. Không ai có quyền được đụng chạm, sờ mó, quay phim, chụp ảnh, nói… đến vùng kín của bất kỳ ai (là những nơi được che bằng đồ lót hoặc đồ bơi) trừ khi để giữ vệ sinh hay chữa bệnh. Nếu chuyện đó xảy ra, hãy NÓI KHÔNG, rồi BỎ ĐI (tìm cách để thoát ra khỏi tình huống đó, đứng ngay dậy, lùi ra xa đủ để không cho họ với tay được đến mình), bỏ chạy đến chỗ an toàn và kêu to cầu cứu sự giúp đỡ của mọi người xung quanh, KỂ LẠI cho người mà mình tin tưởng để được giúp đỡ.
• Giáo dục trẻ vị thành niên về kỹ năng sống để các em có thể giải quyết các vấn đề gặp phải và ứng phó một cách tích cực đối với những thử thách của cuộc sống thường ngày. Bao gồm các kỹ năng như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng xác định và nâng cao giá trị bản thân, kỹ năng thuyết phục, kỹ năng kiên định, kỹ năng từ chối, kỹ năng thương lượng, kỹ năng ứng phó với căng thẳng, kỹ năng đảm bảo an toàn trên không gian mạng.
• Giáo dục trẻ không nên quan hệ tình dục trước tuổi trưởng thành, việc quan hệ tình dục sớm sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách, mang lại nhiều rủi ro về thể chất và tinh thần đối với trẻ vị thành niên. Nếu quan hệ tình dục cần thực hiện tình dục an toàn: chung thủy, sử dụng bao cao su đúng cách mỗi khi quan hệ tình dục để tránh mang thai ngoài ý muốn, bệnh lây qua đường tình dục và nhất là HIV/AIDS.

Để trẻ vị thành niên có thể phát triển lành mạnh cả về thể chất và tinh thần thì cha mẹ, thầy cô giáo cần quan tâm giáo dục sức khỏe sinh sản - tình dục cho trẻ.

Vi Lan tổng hợp

Nguồn: https://e.vnexpress.net/news/life/trend/dim-light-at-the-end-of-sex-education-tunnel-3877174.html; https://moh.gov.vn/tang-cuong-cham-soc-suc-khoe-sinh-san-suc-khoe-tinh-duc-cho-vi-thanh-nien-thanh-nien;https://csetoolkit.unesco.org/toolkit/getting-started/what-comprehensive-sexuality-education