Yêu là gì? Thứ Tư, 24/02/2021, 15:00

 

Có một cách để có thể hiểu được tại sao tình yêu lại quan trọng đến vậy, tại sao có thể coi tình yêu như lẽ sống, đó chính là nhìn sâu vào những thách thức của sự cô đơn. Cô đơn là chủ đề mà ta thường hay lảng tránh: người chưa có ai thì cảm thấy xấu hổ, kẻ đã có đôi có cặp thì (ở mức độ nhất định) cảm thấy tội lỗi. Song, những đau khổ từ sự cô đơn là một hiện tượng phổ quát và không có gì phải xấu hổ. Trên hết thảy, ta không nên cảm thấy cô đơn vì mình cô đơn. Một cách vô tình, sự cô đơn lại mang lại cho chúng ta hiểu biết thuyết phục nhất, rằng vì sao tình yêu lại quan trọng đến vậy. Có một số ít người từng trải, hiểu biết về tầm quan trọng của tình yêu hơn là những người chẳng có ai để thương nhớ. Thật khó để hiểu được tình yêu cho đến khi – và chỉ khi – một người đã, lúc nào đó trên đường đời, trải qua những cung bậc chua xót bên một ai đó.

 

Khi ta cô đơn, mọi người có thể nỗ lực chỉ cho ta thấy lòng tốt giữa người với người, có thể bằng những lời mời, hoặc những cử chỉ động chạm. Song rất khó để con người thoát ra được nhận thức cơ bản về điều kiện của sự quan tâm hay chăm sóc. Ta có trách nhiệm phải xác định các giới hạn về khả năng đáp ứng của những người thân sẵn tình thương nhất, và cảm nhận được ta có thể đòi hỏi ở một người nào đó được đến đâu. Thường thì ta nghĩ đến điều này quá sớm, hoặc quá muộn. Trong những khoảnh khắc ảm đạm nhất, ta thậm chí có cảm tưởng rằng dù mình có biến mất khỏi Trái đất này cũng chẳng có ai nhận ra hoặc quan tâm.

Trong một mối quan hệ thông thường, ta không thể cứ đơn giản chia sẻ mọi điều ta đang nghĩ: phần lớn các cuộc độc thoại nội tâm của chúng ta đều không đáng quan tâm, hoặc quá phức tạp, vu vơ, cả nghĩ để có thể thành chuyện khiến người khác hứng thú. Một cách dễ hiểu, những người thân quen với ta đều có kỳ vọng nhất định, mà sẽ không khôn ngoan, nếu ta cố làm cho họ phải nghĩ rằng bạn của họ không là người bình thường, giống như bao người khác trong xã hội.

 

Ngoài ra, ta cũng phải duy trì một mức độ lịch thiệp nhất định. Chẳng có ai có thể cảm thấy cuồng nộ, ám ảnh, quái dị hoặc thù ghét là tính cách đặc biệt hấp dẫn. Ta không thể làm quá hoặc to tiếng. Một phiên bản cá nhân đã được đẽo gọt một cách lý trí là cái giá ta phải trả cho tình hữu nghị.

 

Ta cũng phải chấp nhận rằng đa phần những gì về con người của ta đều không dễ hiểu. Nhiều nỗi bận tâm sâu sắc nhất của ta khi nói ra sẽ gặp phải thái độ khó hiểu, chán nản hoặc sợ hãi. Phần lớn mọi người sẽ chẳng ai để ý. Nhiều suy nghĩ từ sâu thẳm của ta ít được quan tâm. Ta sẽ phải tồn tại như những đoạn văn dễ hiểu nhưng được viết tắt hoàn toàn trong tâm trí của hầu hết mọi người.

 

Những khía cạnh âm thầm tàn phá tâm hồn ta từ cuộc sống độc thân này, tình yêu cam kết sẽ khắc phục tất cả. Với người ta yêu, ta được cam kết dường như không giới hạn về mức độ lo lắng, chăm sóc, quan tâm và nguyện ý. Ta được chấp nhận nhiều hơn hoặc ít hơn bản chất của ta; song ta chẳng còn áp lực phải chứng tỏ bản thân mãi nữa. Chẳng hề gì nếu ta bộc lộ những yếu điểm, những khao khát cực đoan, ngớ ngẩn, vô lý và cứ thế mà sống. Vẫn sẽ ổn thôi nếu ta làm toáng lên, hát dở ẹc hay khóc lóc. Ta sẽ được bao dung nếu có một lúc nào đấy kém hấp dẫn hoặc tệ hại. Ta có thể đánh thức người yêu vào giữa đêm để chia sẻ nỗi buồn hoặc sự phấn khích. Từng vết trầy xước nhỏ nhất của ta cũng sẽ được quan tâm. Ta có thể khơi ra chủ đề ngộ nghĩnh vụn vặt nào đó (chẳng còn những điều như vậy kể từ hồi ta còn nhỏ xíu – như lần gần nhất ai đó nghiêm túc tiêu tốn năng lượng để tranh cãi xem có nên cài chiếc cúc áo Cardigan trên cùng hay không).

 

Với người yêu, mọi đánh giá về ta sẽ chẳng còn quá nhanh chóng và đầy hoài nghi. Người yêu ta chẳng ngại tiêu tốn thời gian. Khi ta ướm lời bóng gió về điều gì đó, họ sẽ háo hức và sôi nổi. Họ sẽ nói ‘tiếp tục đi’ khi ta loạng choạng và ngập ngừng. Họ chấp nhận rằng sẽ phải mất nhiều kiên nhẫn để chậm rãi lật mở câu chuyện viết về quá trình ta trở thành con người như hiện tại. Họ sẽ chẳng buông thõng câu ‘khổ thân’ rồi quay lưng đi. Họ sẽ kiếm tìm từng chi tiết xác đáng; ghép thành một bức tranh hoàn chỉnh để làm sáng tỏ một cách công tâm về cuộc sống nội tâm của ta. Và khi ta thú nhận điều gì đó, thay vì nhìn ta như một kẻ lập dị, họ sẽ dịu dàng đáp ‘anh/em cũng vậy.’ Những phần mong manh về con người của ta sẽ an toàn trong đôi tay họ. Ta sẽ thấy biết ơn người đó – người đã làm những điều ta vốn nghĩ không thể: hiểu rõ về ta và vẫn yêu ta không chút sứt mẻ. Ta sẽ thoát được ra khỏi thứ suy nghĩ trái ngược, chi phối và khắc nghiệt, rằng cách duy nhất để người khác thích mình là giấu cho kỹ phần lớn nội tâm ta trong một vỏ bọc.

 

Ta bắt đầu cảm thấy rằng mình đang tồn tại. Bản dạng của ta được an toàn, ta sẽ chẳng còn phải là người duy nhất canh giữ câu chuyện về bản thân. Khi sự thờ ơ của cả thế giới khiến ta ớn lạnh và hao mòn, ta còn có thể quay về với người ta yêu để được hàn gắn, được soi chiếu bản thân bằng những điều có thể trấn an và xoa dịu. Bị cô lập tứ phía bởi đủ loại lạnh nhạt, cuối cùng ta cũng nhận ra rằng, trong vòng tay của một người phi thường, kiên nhẫn và tử tế đủ để nhận một sự biết ơn vô hạn, ta thực sự quý giá.

 

Trong đoạn đối thoại của Plato, tác phẩm The Symposium, nhà viết kịch Aristophanes cho rằng nguồn gốc của tình yêu là khao khát được lấp đầy bản thân bằng việc tìm kiếm ‘nửa còn lại’ đã mất từ lâu. Ông mạo hiểm đưa ra một ước đoán thú vị: vào thuở hồng hoang, con người đều lưỡng tính, có hai lưng, hai hông, bốn tay, bốn chân, một đầu với hai khuôn mặt nhìn về hai hướng đối diện. Những cá thể lưỡng tính này rất mạnh mẽ và lòng kiêu hãnh của họ lớn đến nỗi thần Zeus buộc phải tách họ làm đôi – một nửa nam, một nửa nữ. Và kể từ ngày đó, mỗi chúng ta đều có khát khao sầu lụy được gặp lại nửa còn lại đã bị chia cắt.

 

Ta không nhất thiết phải tin vào câu chuyện đó để nhận ra một sự thực mang tính biểu tượng: ta sẽ đem lòng yêu một người, bằng những cách nào đó, khiến ta cảm thấy trọn vẹn. Giữa cảm xúc hưng phấn của những ngày mới yêu là sự biết ơn vì đã tìm được một người dường như hoàn hảo để bổ khuyết cho những phẩm chất và khuynh hướng của ta. Họ có thể là người kiên nhẫn một cách đáng ghi nhận với các thủ tục hành chính rườm rà, hoặc giữ quan điểm sục sôi chống lại chính quyền. Họ cũng có thể là người có khả năng giữ mọi thứ cân bằng và tránh hiềm khích. Hoặc, họ là người có thiên hướng u sầu và nhạy cảm, mà qua đó, họ có thể kết nối với những dòng suy nghĩ và cảm xúc sâu sắc hơn.

 

Chúng ta yêu những người khác nhau bởi chúng ta thiếu những điều khác nhau. Những khía cạnh đáng mong muốn của bạn đời chính là những điều chúng ta ngưỡng mộ song bản thân ta không có. Ta có thể bị hấp dẫn mãnh liệt bởi một người sành sỏi, bởi ta biết cuộc sống của mình bị hạn chế thế nào bởi sự thiếu tự tin và thường hoảng loạn với các rắc rối hành chính quan liêu. Hoặc ta chỉ quan tâm tính cách hài hước ở bạn đời, bởi ta biết rõ rằng mình hay rơi vào xu hướng thất vọng và hoài nghi. Hay phong thái của một người có khả năng tập trung trầm tư suy nghĩ cao độ sẽ cuốn hút ta, nếu ta coi nó là lối thoát cho tâm trí hay lo âu quá đà và bay bổng thái quá của bản thân. Cơ chế này cũng áp dụng với đặc điểm ngoại hình: ta ưa thích nụ cười đó bởi nó là dấu hiệu cho thấy sự chấp nhận vô cùng cần thiết con người thật của ta (từ đó chống đỡ các hành động trừng phạt đáng lo ngại hoặc quan điểm thẳng thắn không nhân nhượng của ta). Ngay cả một nụ cười mỉa mai trâng tráo cũng có thể là nét quyến rũ bởi nó mang lại sự cân bằng cho cái nhìn quá mức cam chịu về cuộc sống của ta. Những thiếu sót cá nhân là lý giải cho xu hướng chọn bạn đời của mỗi người.

 

Khi yêu, ít nhất ta cũng hy vọng phần nào sẽ được người mình yêu giúp đỡ và bù đắp. Đây chính là mong muốn tiềm thức về sự giáo dục và trưởng thành. Ta mong có thể có một chút thay đổi bản thân với sự xuất hiện của họ – nhờ những giúp đỡ từ họ – trở thành một phiên bản ‘ta’ tốt hơn. Tình yêu, từ sâu thẳm, là kỳ vọng về một sự cứu chuộc cá nhân: giải pháp cho một số bế tắc và băn khoăn. Ta không nên mong rằng mình có khả năng tự giải quyết được mọi chuyện. Mà ta có thể, trong một chừng mực nào đó, là học sinh; và bạn đời là thầy cô giáo. Ta thường nghĩ giáo dục là một thứ gì đó khắc nghiệt, buộc ta chống lại ý chí của chính ta. Tình yêu hứa hẹn sẽ mang ‘giáo dục’ đến với một ý nghĩa rất khác. Qua người mình yêu, sự trưởng thành của ta có thể bắt đầu theo một cách đáng mong đợi và giàu năng lượng hơn: với sự phấn khích và khát khao sâu sắc.

 

Hiểu rõ về điều tốt đẹp ở người mình yêu, đồng nghĩa ta đã tặng cho bản thân những khoảnh khắc hạnh phúc tột độ và nguồn cảm hứng không pha tạp. Sự hưng phấn của tình yêu hoàn toàn đối lập với sự thất vọng và hoài nghi thông thường của ta về người khác; ta nhận ra những sai sót ở một người là một trò chơi quen thuộc, chóng hết màn và đau đớn thay, dù thắng cũng chẳng có thưởng. Giờ đây, tình yêu cho ta nguồn năng lượng để xây dựng và gìn giữ những câu chuyện tuyệt vời nhất về ai đó. Ta trở về với lòng biết ơn ban sơ nhất. Ta ngây ngất trước những chi tiết tưởng chừng nhỏ nhất: cách họ gọi tên ta, chiếc áo thun họ hay mặc, dáng họ chống cằm, vết sẹo nhỏ trên ngón trỏ trái hay một từ họ luôn phát âm kỳ cục… Thật bất thường khi quan tâm một đồng loại đến như vậy, để ý đến từng điều nhỏ nhặt, cảm động, hoàn mỹ hoặc xót xa ở một người đến vậy. Đây có lẽ là điều chỉ có bậc cha mẹ, các nghệ sĩ và Chúa mới làm. Ta không thể và không cần ở trong trạng thái này mãi, sự phấn khích của những ngày mới yêu cũng không luôn luôn ổn định, nhưng đây là một trong những thú vui quý giá nhất và mang tính xây dựng nhất – một môn nghệ thuật theo cách của riêng nó – cho phép bản thân mình vào một lúc nào đó đánh giá chính xác sự phức tạp, vẻ đẹp và đức hạnh thực sự của một ai đó.

 

Một trong những khía cạnh đáng ngạc nhiên và phức tạp hơn về tình yêu chính là ta không chỉ mong muốn ngưỡng mộ đối tác của mình, mà còn bị khát khao mãnh liệt được sở hữu thân thể của họ. Mọi câu chuyện tình thường được đánh dấu bởi một hành động, trên thực tế, vô cùng kỳ quặc: hai cơ quan vốn được dùng để ăn uống và trò chuyện được cọ sát và áp vào nhau với một lực tăng dần, cùng với đó là quá trình tiết nước bọt. Lưỡi, cơ quan trên cơ thể người đóng vai trò thực hiện việc phát âm, hoặc để đẩy khoai tây nghiền cùng bông cải xanh ra phía sau vòm miệng, nay chuyển động để gặp đối tác của nó, và đầu lưỡi nhịp nhịp như những nốt nhạc ngắn lặp đi lặp lại.

 

Ta chỉ có thể hiểu vai trò của tình dục trong tình yêu khi ta chấp nhận rằng ta không chỉ cần – từ quan điểm thuần thể xác – trải nghiệm thỏa mãn với chính bản thân. Không phải lúc nào tình dục cũng là xúc cảm dễ chịu như cảm giác khi được mát xa da đầu hay ăn một con hàu. Tuy nhiên, làm tình với người mình yêu vẫn có thể là một trong những điều tuyệt vời nhất ta từng trải nghiệm.

 

Lý do là bởi tình dục đem tới cho ta một khoái cảm tâm lý vô cùng quan trọng. Sự thỏa mãn của ta bắt nguồn từ việc được chấp thuận cho làm một điều gì đó cực kỳ riêng tư với người khác. Cơ thể người khác luôn là một nơi tư mật được bảo vệ kỹ càng. Sẽ cực kỳ xâm phạm khi đụng chạm một người lạ, vờn tay vào má họ hoặc chạm vào khu vực giữa chân họ. Sự cho phép lẫn nhau được chạm đến ranh giới cuối cùng là một điều gì đó rất xúc động và lớn lao. Khi bỏ hết các lớp phòng vệ và trao cho người kia bản thể của chính mình, ta đang ngầm truyền tới cho người kia thông điệp rằng họ là mẫu người ít ỏi được lòng ta bảo vệ nghiêm mật, rằng ta chấp thuận trao cho họ một đặc quyền quý giá nhất.

 

Hưng phấn tình dục mang tính tâm lý. Kích thích không hẳn chỉ đến từ những gì diễn ra với thân thể chúng ta, mà xuất phát từ chính tâm trí: một sự chấp nhận là tâm điểm của những trải nghiệm chúng ta thường gọi chung là ‘bị kích thích’. Thân thể chúng ta cảm nhận được rõ ràng – huyết áp tăng, trao đổi chất tăng, da thịt nóng bỏng; nhưng đằng sau đó là một một sự chuyển biến rất khác biệt: cảm giác chấm dứt sự cô đơn của ta.

 

Nói tóm lại, nền văn minh đòi hỏi chúng ta phải thể hiện phần bản thân đã qua một phiên bản chỉnh sửa nghiêm ngặt với những người khác. Nó đòi hỏi chúng ta phải là bản thanh sạch hơn, trong sáng hơn, lịch thiệp hơn con người thật của mình. Đòi hỏi này khiến ta phải trả một cái giá nội tâm lớn, khi những khía cạnh quan trọng trong nhân cách của ta bị đẩy vào bóng tối.

 

Nhân loại từ lâu đã bị cuốn theo – và gặp rắc rối nghiêm trọng – với sự mâu thuẫn giữa những lý tưởng cao đẹp nhất với nhu cầu tính dục khẩn thiết và kích thích nguyên thủy. Vào đầu thế kỷ thứ III, Origen, một vị thánh và là học giả Kitô giáo, đã tịnh thân bởi Ngài quá kinh hoàng trước khoảng cách giữa hình mẫu Ngài muốn trở thành (nghiêm cẩn, hiền hòa và nhẫn nại) với phần con người mà Ngài cảm thấy do dục tính tạo thành (tục tĩu, dâm đãng và không thể kiềm chế). Ngài là đại diện cho phái cực đoan dị thường với những buồn khổ, trên thực tế, rất thông thường và phổ biến. Ta cũng có thể gặp những người – một cách vô ý – đang củng cố sự chia tách này.

 

Một người yêu ta về cả khía cạnh dục tính cũng mang lại điều gì đó mang tính hàn gắn rõ ràng: họ chấm dứt việc phân tách giữa 2 nhân dạng trong ta. Họ nhìn nhận ta như một cá nhân duy nhất vào mọi thời điểm, và sự tốt đẹp hay phẩm hạnh của ta không phải là giả dối chỉ vì những gì ta thể hiện ra trên giường và ngược lại. Chính nhờ dục tính trong tình yêu, ta có cơ hội được khắc phục vấn đề trong sâu thẳm cô đơn của bản chất con người: làm sao để có thể được chấp nhận con người chân thật của mình.