LÀM GÌ KHI NẠN NHÂN BỊ QUẤY RỐI TÌNH DỤC TỰ ĐỔ LỖI? Thứ Tư, 02/11/2022, 00:00

Người gây ra hành vi quấy rối cần chịu trách nhiệm và bị phạt vì lỗi lầm. Nhưng vì sao, khi chúng ta khẳng định với nạn nhân bị quấy rối tình dục rằng “Bạn không hề có lỗi”, câu nói này không phải lúc nào cũng giúp họ cảm thấy khá hơn?

Các nhà nghiên cứu tâm lý đã tìm hiểu cơ chế tinh tế đằng sau “sự tự đổ lỗi”.

Nhiều nạn nhân bị quấy rối tình dục tự dằn vặt bản thân vì đã không kiên quyết phản kháng, vì đã tự đẩy mình vào một hoàn cảnh nguy cơ, đã gửi đi tín hiệu không rõ ràng… Càng tự đổ lỗi, họ càng có nguy cơ gặp các triệu chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Berman & cs, 2018). Tuy nhiên, khi nạn nhân tự đổ lỗi, họ có cảm nhận kiểm soát được tình huống bằng chính hành vi của mình và tránh được tình huống tương tự sau này (Health & Davidson, 1988, theo Perilloux & cs, 2014).

Như vậy, thái độ khi tự đổ lỗi mới là điều cần chú ý. Nạn nhân có thái độ tự đổ lỗi theo hướng hổ thẹn, thấp kém sẽ có nguy cơ căng thẳng sau sang chấn. Còn nạn nhân tự nhận lỗi với thái độ điều chỉnh hành vi của mình và tôn trọng bản thân sẽ tự tin hơn để bảo vệ chính mình.

Bên cạnh đó, nếu nạn nhân đổ lỗi mạnh mẽ cho thủ phạm hoặc xã hội, họ có nguy cơ bị gia tăng cảm xúc tức giận, bất công, sợ hãi vì không kiểm soát được những gì xảy ra với mình trong tương lai (Brockway & Health, 1998, theo Perilloux & cs, 2014). Điều này giải thích cho việc, không phải cứ khẳng định lỗi của thủ phạm thì nạn nhân sẽ được giảm nhẹ gánh nặng tinh thần.

Ngoài ra, gánh nặng tinh thần của nạn nhân lớn hơn nhiều so với những gì người ngoài cuộc nhận thấy. Nghiên cứu của Perilloux và cộng sự (2014) đã tiến hành nghiên cứu cho thấy nạn nhân quy gán lỗi, trách nhiệm bản thân cao hơn so với người ngoài. Cụ thể, người ngoài cho rằng 82% trách nhiệm thuộc về kẻ tấn công tình dục; chỉ 8% trách nhiệm thuộc về nạn nhân. Nhưng nạn nhân tự nhận 19% trách nhiệm là do mình.

Theo đó, cố gắng hỗ trợ nạn nhân bằng cách khẳng định họ không có lỗi, không thể là con đường giúp đỡ chính. Chúng ta cần một tiếp cận khác, đó là nâng cao lòng tự trắc ẩn ở nạn nhân (Hamrick & Owens, 2018) thông qua “làm việc” với những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực (Rube, 2021). Những gợi ý sau đây sẽ giúp nạn nhân và người thân đồng hành vượt qua gánh nặng tự đổ lỗi bằng sự nhận biết, trí tuệ và lòng tự trắc ẩn:

- Tự nhắc mình rằng mọi chuyện đều có thể xảy ra với bất kì ai.

- Nhận biết các yếu tố bên ngoài bản thân thúc đẩy sự việc quấy rối xảy ra. Chỉ nhận trách nhiệm cho những gì mình tự thay đổi được. Có rất nhiều yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của nạn nhân, không nhận trách nhiệm cho những yếu tố đó.

- Phân tích lại về sự đồng thuận. Không kháng cự, không từ chối, không có nghĩa là đã đồng ý. Ngay cả đã đồng ý thì chúng ta luôn có quyền dừng lại, rút lại sự đồng thuận vào bất cứ thời gian nào. Đồng ý một lần không có nghĩa là đồng thuận mãi mãi.

- Nhận biết rằng, những gợi ý phòng ngừa bị quấy rối là phi lý. Chẳng hạn như những gợi ý về mặc kín đáo, không mỉm cười với người lạ, hãy về sớm. Hành vi quấy rối có thể xảy ra với những người về sớm, mặc kín đáo, bịt khẩu trang, vì quấy rối là lựa chọn của thủ phạm.

- Biểu đạt cảm xúc chân thật bằng nhật kí, nói chuyện với bạn bè, người thân đáng tin cậy hoặc tìm dịch vụ hỗ trợ tâm lý.

- Với bạn bè, người thân, người lắng nghe nạn nhân, hãy chú ý cách dùng từ ngữ, đặt câu hỏi,… Chẳng hạn,

+nói “Có kẻ đã quấy rối bạn M”, thay vì “Bạn M bị quấy rối”;

+hỏi “Vì sao X liên tục gửi ảnh nhạy cảm cho bạn?” thay vì “Sao bạn cứ để X gửi ảnh như vậy?”;

+hỏi “Có điều gì ngăn bạn kể với mình à?” thay vì “Sao bạn không nói sớm với mình?”

Vậy nghĩa là, chúng ta không trách nạn nhân, nhưng cũng đừng hối thúc nạn nhân phải nhanh chóng ngừng đổ lỗi cho bản thân. Tự đổ lỗi là cơ chế tâm lý cần được chuyển hóa từ từ, thay vì xóa bỏ ngay lập tức. Hơn nữa, còn rất nhiều điều cần làm để ngăn ngừa quấy rối tình dục, như:

- Lắp thêm đèn, camera giám sát tại những nơi công cộng vắng người.

- Dạy học từ phổ thông về sự đồng thuận, quyền rút lại đồng thuận, ý thức về phẩm giá, các hành vi tấn công phẩm giá con người và hệ quả của chúng, về việc nhận trách nhiệm nếu bản thân đã thực hiện hành vi quấy rối.

- Thực thi pháp luật. Ở nước mình, hành vi quấy rối không còn là mức phạt 100.000đ đến 300.000đ như năm 2013 nữa, mà là 2 triệu – 3 triệu đồng đối với hành vi khiêu khích, trêu ghẹo, xúc phạm; 5 triệu – 8 triệu đối với hành vi sàm sỡ, khiêu dâm, kích dục nơi công cộng (Nghị định 144/2021/NĐ-CP). Tại nơi làm việc, hành vi quấy rối tình dục chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự bị phạt từ 15 triệu – 30 triệu đồng (Nghị định 12/2022/NĐ-CP).

Còn điều gì chúng ta có thể làm nữa không nhỉ?

Theo Đặng Hoàng Ngân