Tác đ?ng c?a Nho giáo và nh?ng Thứ Ba, 24/07/2007, 09:56

Nho giáo chính thức du nhập vào Việt Nam từ thế kỷ thứ X và đạt cực thịnh trong giai đoạn từ thế kỷ thứ XV đến XVIII. Mặc dù những tư tưởng của Nho giáo chỉ "thấm nhuần" tới một bộ phận nhân dân, nhưng vì những người hấp thụ tư tưởng ấy là tầng lớp thống trị và các Nho sĩ (ít nhiều đều có ảnh hưởng trong xã hội), nên nó đã có sức áp chế đối với các quan niệm và đạo đức xã hội, ít ra là ở khía cạnh hình thức. Khi các quan niệm và đạo đức xã hội đã không chỉ được phép nước, lệ làng mà còn có cả gia phong tham gia "bảo hộ" thì người dân khó lòng có thể "coi quan hệ tính giao là một hoạt động tự nhiên của con người giống như các hoạt động khác" (Khuất Thu Hồng) được nữa, hoặc họ sẽ phải tìm cách làm cho nó biến tướng.

Vậy thì bằng chứng nào để nói rằng trước khi có sự tác động của Nho giáo, người Việt Nam đã coi tình dục là một hoạt động hết sức tự nhiên, lành mạnh và không phải là một bản năng thấp kém cần phải giấu giếm? Chúng ta gần như không có một tư liệu thành văn nào về khoa học hay nghệ thuật tình dục được lưu truyền giống như Kamasutra của Ấn Độ (phải chăng là những tư liệu đó đã bị tiêu huỷ khi Nho giáo du nhập?). Nhưng những cặp tượng nam nữ trong tư thế giao hợp trên nắp thạp đồng Đào Thịnh (hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử) có niên đại vào khoảng năm thứ 2000 trước Công nguyên, hay hình tượng đôi nam nữ đang giao hợp trên trống đồng Ngọc Lũ, có lẽ đã không chỉ phản ánh đơn thuần sinh hoạt của người dân lúc bấy giờ, mà còn là một cách thể hiện rất tự nhiên sự cởi mở về tình dục và tầm quan trọng của tình dục trong đời sống. Đây cũng là điều thường thấy trong đời sống của các cư dân nông nghiệp từ xa xưa nói chung ở hầu hết các nước trên thế giới...

Tuy nhiên, như trên vừa nói, sau khi Nho giáo thâm nhập vào đời sống, chủ đề tình dục hoặc là bị kìm nén, hoặc được thay đổi, biến tướng. Cho đến trước năm 1945, nhiều làng ở Bắc bộ vẫn tổ chức các lễ hội có yếu tố phồn thực (sinh đẻ), trong đó không thể thiếu "tiết mục" các đôi trai gái được tự do đụng chạm vào cơ thể nhau, thậm chí quan hệ tình dục mà không bị đánh giá, không bị làng phạt vạ. Bà Khuất Thu Hồng cho rằng đây là một sự thoả hiệp, "nhượng bộ giữa các phong tục cổ và đạo đức Nho giáo". Nhưng tôi muốn gọi đây là "ngày vùng lên", là sự bùng nổ của những ham muốn âm ỉ và là sự phản kháng của người dân về những quan niệm hà khắc trong Nho giáo và các quy định phát sinh.

Bên cạnh đó thì mối quan tâm của người dân về tình dục cũng được biến tướng trong các thể loại văn học dân gian, truyền miệng. Đây là hình thức văn học không chính thống và không cần lưu trên giấy, nên nó đã vượt qua sự kiểm soát của nhà nước đương thời và tồn tại cho đến ngày nay. Chúng ta hãy xem người dân đã dùng ca dao để phản đối các quan niệm khắt khe về trinh tiết, ngoại tình và có thai ngoài hôn nhân, cũng như phản đối thói đạo đức giả mạnh mẽ đến như thế nào:

Lẳng lơ thì cũng chẳng mòn

Chính chuyên cũng chẳng sơn để thờ

hay:

Không chồng mà chửa mới ngoan

Có chồng mà chửa thế gian sự thường

và:

Có chồng càng dễ chơi ngang

Rồi ra con thiếp, con chàng, con ai

Ca dao cũng còn thể hiện khát vọng, ham muốn tự nhiên mà bất cứ ai cũng có và cần được đáp ứng:

Đang khi lửa tắt, cơm sôi

Lợn kêu, con khóc, chồng đòi tòm tem

hay:

Thế gian ba sự không chừa

Rượu nồng, dê béo, gái vừa đương tơ

và:

Chơi cho thủng trống long bồng

Rồi ra ta sẽ lấy chồng lập nghiêm

Chơi cho thủng trống long chiêng

Rồi ra ta sẽ lập nghiêm lấy chồng

Cho đến thế kỷ XVIII, chủ đề tình dục và sự cởi trói cho tình dục đã không chỉ giới hạn trong văn học dân gian mà còn xuất hiện cả trong văn học "chính thống" bằng các bài thơ xếp vào hàng kiệt tác của nữ sĩ Hồ Xuân Hương. Tất nhiên, sự mạnh mẽ và thẳng thắn khi nói về tình dục của người phụ nữ này đã không được "đạo đức xã hội" đương thời chấp nhận, nếu không muốn nói rằng nó đã gây ra một cú sốc cho những người trọng Nho. Không chỉ thơ mà ngay cả bản thân bà cũng bị phản đối. Bà đã miêu tả về một thiếu nữ như thế này:

Trưa hè hây hẩy gió nồm đông
Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng
Lược trúc biếng cài trên mái tóc
Yếm đào trễ xuống dưới nương long
Đôi gò bồng đảo sương còn ngậm
Một lạch đào nguyên suối chửa thông
Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt
Đi thì cũng dở, ở không xong
(Thiếu nữ ngủ ngày).

Sau Hồ Xuân Hương hai thế kỷ, có một thiên tài thơ khác cũng đã dùng tài năng của mình để miêu tả vẻ đẹp tự nhiên của người con gái bằng những hình ảnh trực diện, qua đó nói lên một khát vọng giới tính chân thực. Đó là thi sĩ Bích Khê. Bộ ngực của người con gái đã được ông mô tả đầy sức hấp dẫn:

Những vú nõn: đồi cong thon, nho nhỏ
Với đôi dòng suối sữa trắng như tinh
(Sắc đẹp)

và:

Hai vú nàng! Hai vú nàng! Chao ôi!
Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng

Đúng như đại thi hào Nga Lep Tônxtôi đã từng nói, văn học, cho dù là thể loại hay hình thức nào, cũng luôn là “một tấm gương soi phản ánh xã hội”; hay như nhà phê bình văn học Nguyễn Ngọc Hoà thì "văn chương là sản phẩm của đời sống tinh thần, tác phẩm văn chương ra đời trước hết là nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần. Đối với văn chương, ý nghĩa tinh thần là hết sức đa dạng và không có giới hạn". Bên cạnh Bích Khê, văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX với sự xuất hiện của Vũ Trọng Phụng đã đánh dấu sự công khai hoá chủ đề tình dục trong văn học. Tuy nhiên, dù xã hội lúc đó đã chịu ảnh hưởng đáng kể của văn hoá phương Tây, thì những tác phẩm của Vũ Trọng Phụng cũng được "đón nhận" theo cách không khác mấy so với thời của Hồ Xuân Hương, tức là cũng được sự chấp nhận của đa số tầng lớp thị dân (ít ra là ở sự tò mò), nhưng gặp phải sự phản đối gay gắt của những người trọng lễ giáo phong kiến. Tính "dâm tục" và giá trị giáo dục trong các tác phẩm Số đỏ, Làm đĩ hay Giông tố đã trở thành chủ đề của một cuộc tranh luận lớn trên văn đàn và báo chí thời bấy giờ.

Từ sau sự đột phá của Vũ Trọng Phụng, vì nhiều lý do, mãi cho đến vài năm gần đây chúng ta mới thấy các tác phẩm văn học có nội dung đề cập trực tiếp đến tình dục, như các tác phẩm về đời sống của người đồng tính của Bùi Anh Tấn, hay là sự bộc bạch những khát khao trong thơ của Phan Huyền Thư, Vi Thuỳ Linh... Cũng từ đây mà đang nổi lên một diễn đàn tranh luận về tính dục trong văn chương thu hút được đông đảo các nhà văn, nhà nghiên cứu, phê bình văn học tham gia. Điều đó cho thấy sự quan tâm và nhu cầu bày tỏ quan điểm về tình dục một cách rất tự nhiên của chúng ta, còn văn chương thì đang làm đúng chức năng phản chiếu xã hội của nó.

Nói về sự biến tướng của những quan tâm và cởi mở về tình dục của người Việt Nam cũng cần kể đến thể loại truyện cười (tiếu lâm). Nếu thống kê sẽ thấy, ngoài chủ đề ăn thì chủ đề về tình dục luôn chiếm tỷ lệ áp đảo trong các truyện tiếu lâm. Và nếu “có điều kiện”, chúng ta hãy thử nghe các câu chuyện phiếm, chuyện mua vui mà mọi người vẫn nói với nhau hằng ngày hiện nay ở bất cứ nơi nào, từ công sở đến quán nước, từ nhà ra chợ sẽ thấy chủ đề tình dục chiếm tỷ lệ cao như thế nào trong các câu chuyện đó. Đó chính là sự cởi mở theo kiểu... Việt Nam. Chúng ta (đa số dân chúng) e ngại khi đề cập đến nó một cách trực diện, thẳng thắn, nghiêm túc và… khoa học. Nhưng chúng ta lại khá thoải mái (thậm chí còn hơn cả những người mang và chịu ảnh hưởng của văn hoá Tây phương vốn được cho là "thoáng" hơn chúng ta) khi chúng ta nói tránh nói vòng, nói để giải trí, mua vui hay nói để thể hiện sự bậy bạ (đôi khi vì bực tức mà nhiều người trong số chúng ta cũng đã từng văng tục chửi bậy – đó có lẽ là mức thấp nhất trong các cấp độ thể hiện rằng chúng ta “không e ngại nói về tình dục”?).