Phim tài liệu: Những đứa trẻ trong sương Thứ Bẩy, 16/11/2024, 00:00

Những ngọn núi xanh tươi, xinh đẹp của vùng núi phía Bắc Việt Nam lấp đầy khung hình khi một chiếc máy quay cầm tay lia ngang qua vùng hoang dã, chụp lại toàn bộ vẻ đẹp hoang dã nơi đây. Một cô gái tuổi teen hồi tưởng về tuổi thơ của mình trên những ngọn đồi này, ăn trộm dưa chuột cho lợn. Giọng nói của cô tràn ngập sự mệt mỏi vượt xa độ tuổi của cô. Đây là khởi đầu cho "Những đứa trẻ trong sương", bộ phim tài liệu đau lòng của đạo diễn Hà Lệ Diễm về phong tục cô dâu trẻ em của người HMông.

Cô bé Di, một trong những thế hệ trẻ em đầu tiên ở vùng này được hưởng nền giáo dục chính quy. Cô sống ở một ngôi làng xa xôi với anh trai và cha mẹ. Trong lời kể chuyện, đạo diễn Hà Lệ Diễm chia sẻ rằng cô đã dành ba năm gắn bó với gia đình này khi Di đến tuổi trưởng thành và đấu tranh chống lại truyền thống của cộng đồng mình. Sau đó, bộ phim quay trở lại chuyến thăm đầu tiên của cô đến cộng đồng này nhiều năm trước, khi Di vẫn còn là một cô bé.

Máy quay của Diễm dõi theo Di khi cô bé và một nhóm các bạn gái chơi đùa trên một cánh đồng. Họ chạy vòng tròn, cười khúc khích vì vui sướng. Đây có thể là trò chơi của bất kỳ đứa trẻ ngây thơ nào, nhưng cuối cùng thì những cô bé phát hiện ra rằng chúng đang chơi trò "kéo vợ”, một phong tục mà tất cả các cô gái trong làng đều lớn lên dưới cái bóng của nó. Vào Tết Nguyên đán, một người đàn ông (hoặc thường là một cậu bé tuổi teen) sẽ bắt cóc một cô gái, lên kế hoạch biến cô ấy thành cô dâu của mình. Sau đó, gia đình cô gái sẽ thương lượng về của hồi môn là gà, thịt lợn và rượu. Khi các cô bé diễn lại trò chơi, chúng thậm chí còn tái hiện lại những lời tạm biệt đầy nước mắt. 

Trong phim, đạo diễn đã trình bày tất cả những điều này mà không hề phán xét, nhưng thật khó để chứng kiến những cô bé lại vui vẻ như vậy về một truyền thống cướp đi quyền tự chủ của họ. Các cô bé cũng thảo luận về tình dục và tình yêu với sự thẳng thắn đáng kinh ngạc ở lứa tuổi của họ. Họ đã có bạn trai mà họ tán tỉnh qua điện thoại và trên Facebook. Điều này được chính bà mẹ của các cô bé khuyến khích, vì nó giúp họ quen với số phận của mình sớm hơn. Tuy nhiên, mẹ của Di cảnh báo cô bé không nên sa vào những gã đàn ông nói ngọt ngào, những kẻ có khả năng sẽ trở thành kẻ lạm dụng. 

Cô bé Di cũng biết rằng có lẽ sớm thôi mình sẽ trở thành đối tượng của một vụ kéo vợ và sẽ phải học cách ứng xử với nhà trai cho phải phép. Di đã chuẩn bị tinh thần, chỉ có điều sự việc đến quá nhanh. Một ngày mùa xuân, Di gặp Thào A Vàng khi đi chơi cùng bạn bè. Cậu thiếu niên không giấu được vẻ say mê Di, rủ cô về nhà chơi. Vàng cũng hứa nếu muốn cưới sẽ đến nhà Di thưa chuyện với bố mẹ đàng hoàng vì "anh là người tử tế".

Nào ngờ, chuyến "về chơi nhà trai" đầy táo bạo này kéo theo nhiều rắc rối cho Di. Cô muốn từ chối, nhưng Vàng thực sự yêu và muốn cưới Di. Nhà trai năm lần bảy lượt đặt vấn đề, và đỉnh điểm là tổ chức một cuộc "kéo vợ". Ban đầu Di còn đùa cợt với bố mẹ, bạn bè về sự việc. Nhưng cuối cùng, cô trở nên hoảng sợ thực sự khi bị kéo và đành nói ra lời từ chối rõ ràng. Khi Di cố gắng thoát khỏi tình huống này, cô bé đã thảo luận về số phận của mình với sự tự phản ánh trưởng thành đáng ngạc nhiên. Nhận thấy Vàng và mình còn quá trẻ để kết hôn, nhận thấy mình không yêu và không muốn gắn bó với Vàng, Di đã giãy giụa thật mạnh để thoát khỏi vòng vây kéo vợ. Cô dõng dạc nói lời từ chối và uống ly rượu chia tay với Vàng.

Cảnh quay về gia đình Di cho thấy một chu kỳ chấn thương thế hệ mà đạo diễn cho rằng Di có thể phải chịu số phận lặp lại. Chứng nghiện rượu hoành hành trong gia đình Di (và có lẽ cả những gia đình khác trong cộng đồng người HMông ở Việt Nam) khi mẹ và cha cô thường xuyên chỉ trích nhau bằng lời nói, cả riêng tư lẫn công khai. Sự oán giận mà cha mẹ Di dành cho nhau là điều dễ thấy: cha cô say xỉn cáo buộc vợ mình lừa dối trong khi mẹ cô - cũng là nạn nhân của vụ “bắt vợ” - tiết lộ rằng bản thân mình cũng là nạn nhân của bạo lực gia đình. Cuộc sống không tình yêu của cha mẹ cũng ảnh hưởng đến những đứa trẻ, khi Di thường bị cha mẹ lăng mạ bằng lời nói. Mẹ cô là một người phụ nữ đặc biệt thú vị; một mặt, bà yêu con gái mình và muốn cô tránh trở thành nạn nhân tiếp theo của tục “kéo vợ”. Mặt khác, mẹ cô lại chịu ơn các giá trị văn hóa của mình và muốn con gái mình giữ thể diện bằng cách không làm xấu hổ gia đình. Cảnh phim quay mẹ của Di khi bà nói chuyện qua điện thoại, đưa ra lời khuyên đau lòng về cách sống sót vừa chu đáo vừa vô cảm. Bà là một người phụ nữ đã tạo ra sự bình yên không dễ dàng với cuộc sống của mình, chuyển sang uống rượu để vượt qua những ngày khó khăn hơn. Tuy nhiên, tất cả những gì bà có thể làm cho cô con gái của mình là truyền lại những mẹo sinh tồn khó kiếm được. Sự đối lập và xung đột nội tâm này khuấy động cốt lõi của bộ phim.

Cha mẹ của Di không phải là người lớn duy nhất chúng ta thấy trong phim. Mặc dù gia đình Di sống trong cảnh nghèo túng, giống như hầu hết mọi người trong làng, nhưng họ đủ để cô có thể đi học. Ở đó, cô bé học được một cách sống khác. Người giáo viên nhiệt huyết bằng sự hài hước đã dạy về những cách sống hiện đại và sự tự do tài chính có được từ việc học hành. Khi nhà trường biết được Di bị ép kết hôn sớm, các giáo viên của cô bé đã cố gắng hết sức để can thiệp. Họ nói chuyện với gia đình Di và gia đình Vàng về sự đồng ý, hậu quả pháp lý của việc tảo hôn và chia sẻ mối quan tâm của họ đối với hạnh phúc của trẻ em. Khi đến nhà vận động bố mẹ Di cho cô bé đi học tiếp, cô giáo của Di đã nhấn mạnh việc kết hôn trước tuổi 18 là không phù hợp với pháp luật Việt Nam. Cô giáo cũng cho các cô bé biết rằng truyền thống của người H’Mong về tục “bắt vợ” là không đúng, rằng độ tuổi đồng ý là mười tám và tất cả họ đều có quyền được đi học. 

Bộ phim cho chúng ta hiểu được sự mệt mỏi của thế giới Di đang sống, một câu chuyện về hành trình trưởng thành (coming of age) đầy đủ đắng cay mặn ngọt nhưng lại bằng một góc nhìn rất trìu mến, nhẹ nhàng và đậm đà màu sắc cuộc sống vùng cao. Khi biến cố đầu tiên của tuổi trưởng thành ập đến - bị kéo vợ, Di đã dũng cảm đưa ra quyết định quan trọng đầu tiên của cuộc đời mình: từ chối kết hôn để đi học tiếp. Là cô bé thông minh, sáng dạ, Di hiểu rằng giáo dục là con đường sáng cho cuộc đời của bất cứ ai.

Các nhân vật trong phim đều có nhiều khuyết điểm, như cuộc đời vốn vẫn vậy, nhưng góc nhìn của đạo diễn không hề phán xét. Bộ phim gieo mầm cho tương lai mà Di khao khát nhưng đủ thông minh để không hứa với cô ấy hoặc với khán giả về việc liệu cô ấy có thể đạt được chúng hay không. Nó cũng không hoàn toàn phán xét cộng đồng vì truyền thống của họ, mà thể hiện chúng trong tất cả sự phức tạp của chúng. Cuối cùng, "Những đứa trẻ trong sương" chỉ yêu cầu chúng ta nhớ rằng thế giới tràn ngập những cô gái như Di và hy vọng rằng một tương lai tươi sáng hơn là có thể dành cho họ. 

TSBT tổng hợp

Nguồn:

• https://www.rogerebert.com/reviews/children-of-the-mist-movie-review-2022
• https://www.filmedinether.com/reviews/miff-2022-review-children-of-the-mist/
• https://tuoitre.vn/nhung-dua-tre-trong-suong-khi-phu-nu-tu-quyet-ve-cuoc-doi-minh-
• https://vi.wikipedia.org/wiki/Nhung_dua_tre_trong_suong