Trao đổi bơm kim tiêm sạch ở Điện Biên - Một mô hình cần được triển khai trong cả nước Thứ Năm, 30/06/2005, 16:48

Điện Biên là một tỉnh miền núi, biên giới phía Tây Bắc của Tổ Quốc - một tỉnh được đánh giá là địa bàn dân cư phức tạp, trình độ dân trí thấp, kinh tế nghèo nàn và là điểm nóng về buôn bán, vận chuyển ma tuý của cả nước.

Qua kết quả điều tra ban đầu ( năm 2001) trên địa bàn tỉnh Lai Châu cũ, trong đó có tỉnh Điện Biên hiện nay cho thấy: Số người nghiện ma tuý gần 10.000 người, trong đó trên 50% sử dụng bằng đường tiêm chích. Hơn thế nữa, vì nhiều lý do khác nhau, trên 50% số người tiêm chích ma tuý đã dùng chung bơm kim tiêm, và 36% trong số đó đã nhiễm HIV. Đó là nguyên nhân chính làm tăng tốc độ lây truyền HIV ở Điện Biên và cũng là lý do khiến Điện Biên được chọn là nơi để thực hiện thí điểm: Chương trình Trao đổi bơm kim tiêm sạch (nằm trong khuôn khổ dự án: Cộng đồng phòng chống HIV/AIDS do ADB tài trợ)

Trọng tâm của chương trình: Bơm kim tiêm sẽ được cấp phát miễn phí tới đối tượng bằng nhiều hình thức, thông qua các cộng tác viên, các đồng đẳng viên và y tế thôn bản. Người nghiện sẽ được cấp phát bơm kim tiêm (BKT) mới lần đầu và sau khi đã sử dụng có thể đổi lại lấy bơm kim tiêm mới (7-10 ngày/lần). Ngoài ra, đối tượng nghiện chích cũng có thể thu gom BKT rơi vãi vỉa hè, góc phố, cứ 3 BKT cũ đổi lấy 1 BKT mới. Địa điểm trao đổi: tại nhà cộng tác viên, y tế bản, trưởng thôn; hoặc tại trạm y tế xã nơi đối tượng sinh sống. Sau khi thu gom, BKT đã sử dụng được chuyển về tiêu huỷ tại trạm y tế xã. Hoạt động này vừa hạn chế việc dùng chung BKT giữa các đối tượng nghiện chích, vừa đảm bảo vệ sinh môi trường. Kết quả thu được rất đáng khích lệ, chương trình đã tiếp cận được với 945 đối tượng (ĐT), trao đổi được 496.000 BKT. Trong đó, 3 kênh phân phối đạt hiệu qủa cao nhất là: mạng lưới y tế thôn bản, mạng lưới cộng tác viên, đồng đẳng viên ( tiếp cận được 885 ĐT, chiếm 93,6% và trao đổi được 461.950 BKT, chiếm 93,1%). Các mạng luới khác như: các phòng tư vấn tỉnh, huyện; trạm y tế phường, xã ... chỉ tiếp cận được 6,4% số ĐT và trao đổi được 6,86% số BKT đã trao đổi được của dự án. Qua đó cho thấy  những mạng lưới càng gần gũi với đối tượng càng được đối tượng tin tưởng và tiếp cận, việc phát triển cả về số lượng và chất lượng của các mạng lưới này sẽ làm tăng hiệu quả của chương trình.

Bác sỹ Lò Xuân Luyện, Giám đốc Sở Y tế Điện Biên cho biết: Để đạt được kết quả như trên, ngoài mũi nhọn là hoạt động trao đổi BKT, chương trình còn thực hiện rất nhiều hoạt động bổ trợ khác.

Mở đường cho tất cả các hoạt động là chiến dịch tuyên truyền vận động sự tham gia của cộng đồng. Ông Luyện khẳng định: "Đây là bước quyết định mô hình có triển khai hay không?" Do vậy, chiến dịch này đã được xây dựng và triển khai từ các cấp các ngành, từ tuyến tỉnh đến tuyến huyện, xã, phường, thôn bản "điểm nóng"; thông qua hàng loạt các hội nghị, các buổi toạ đàm trực tiếp cũng như trên phương tiện thông tin đại chúng với chuyên đề phòng chống nguy cơ đại dịch HIV/AIDS với các giải pháp tình thế giảm thiểu tác hại lây nhiễm HIV. Nhờ đó, chương trình đã nhận được sự hỗ trợ của các cấp lãnh đạo chính quyền, các cơ quan đoàn thể, các tổ chức quần chúng và đặc biệt cả những đối tượng nghiện chích và thân nhân của họ.

Song song với việc đẩy mạnh hoạt động xây dựng, tập huấn và đào tạo mạng lưới cộng tác viên, đồng đẳng viên, công tác truyền thông cũng được triển khai dưới nhiều hình thức phong phú: thành lập các câu lạc phòng chống HIV; tổ chức các buổi nói chuyện toàn dân, các buổi sinh hoạt nhóm cho các đối tượng nghiện chích ma tuý; các hoạt động thông tin tuyên truyền (phát tờ rơi, áp phích, pa nô ... ) về sử dụng bơm kim tiêm sạch trong tiêm chích ma tuý ... Đó chính là tiền đề để chương trình trao đổi bơm kim tiêm được triển khai và thu đựợc kết qủa đáng khích lệ như trên.

“Trao đổi bơm kim tiêm” là một mô hình hoàn toàn mới, lần đầu tiên được thử nghiệm tại Việt Nam. Do vậy, trong quá trình thực hiện cũng không tránh khỏi những khó khăn, vướng mắc. Những ngày đầu thực hiện, các cán bộ, nhân viên, cộng tác viên dự án phải dò dẫm từng bước, vừa làm vừa rút kinh nghiệm do chưa có mô hình để học tập, tham khảo; đội ngũ công tác viên và tuyên truyền viên còn hạn chế cả về số lượng cũng như kỹ năng tư vấn, tuyên truyền; việc tiếp cận đối tượng cũng gặp nhiều khó khăn do địa bàn tương đối rộng, đường xá đi lại khó khăn, hơn nữa các đối tượng thường có tâm lý lẩn tránh, giờ giấc sinh hoạt thất thường… Tuy vậy, khó khăn lớn nhất  vẫn là khó khăn về tâm lý. Mặc dù các nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh rằng: “việc trao đổi bơm kim tiêm cho người nghiện chích làm giảm khả năng lây lan HIV mà không hề tăng số người sử dụng ma tuý” nhưng dư luận xã hội vẫn còn chưa hiểu và đồng tình. Nhiều gia đình có người nhiễm HIV còn giận dữ phản đối, coi đó là hành động “nối giáo cho giặc”. Ngay cả một số vị lãnh đạo chính quyền điạ phương cũng còn nghi ngại rằng việc phân phát bơm kim tiêm có thể làm tăng số người nghiện ma tuý… Làm thế nào để xoá bỏ thái độ kỳ thị đối với người nghiện, làm thế nào để dư luận xã hội đồng tình và ủng hộ đối với việc trao đổi bơm kim tiêm là một câu hỏi nhức nhối đặt ra trong suốt quá trình thực hiện chương trình.

Bước đầu thực hiện, tuy chưa thể tổng kết, đánh giá được hiệu quả tuyệt đối về sự giảm lây nhiễm HIV, nhưng nhìn chung chương trình trao đổi bơm kim tiêm sạch đã thu được những kết quả đáng ghi nhận. Chương trình đã thay đổi cơ bản nhận thức về tác hại của việc dùng chung BKT và lợi ích của việc sử dụng BKT sạch trong tiêm chích ma tuý trong cộng đồng và các đối tượng có nguy cơ cao; xây dựng được đội ngũ đông đảo cộng tác viên và đồng đẳng viên nhiệt tình, có trách nhiệm; xây dựng được lòng tin và sự tham gia, ủng hộ của chính quyền, cộng đồng và đặc biệt là các đối tượng trong việc tuyên truyền và phân phát, thu gom BKT; thống nhất được biện pháp trao đổi, thu gom  và xử lý BKT vừa nâng cao ý thức của người nghiện ma tuý, giảm nguy cơ dùng chung bơm kim tiêm, vừa đảm bảo vệ sinh môi trường và an toàn cho người dân...

Trước tốc độ gia tăng của HIV/ AIDS như hiện nay, TS. Trần Chí Liêm, Thứ trưởng Bộ y tế đã kêu gọi: Cần đẩy mạnh hơn nữa công tác giảm thiểu tác hại, các điạ phương cần học hỏi kinh nghiệm, mô hình của các địa phương khác để xây dựng kế hoạch và chương trình riêng cho điạ phương mình.  Hơn nữa, từ những thành quả đã đạt được của chương trình “Trao đổi bơm kim tiêm” ở Điện Biên, có thể khẳng định: việc áp dụng trao đổi bơm kim tiêm là một xu thế tất yếu. Đây là một mô hình cần được tham khảo, áp dụng và triển khai trong diện rộng tại các điạ phương trong cả nước.

Hương Thu