Quản lý, điều trị bệnh nhân HIV/AIDS ở Cần Thơ: những điều còn bỏ ngỏ Thứ Hai, 30/11/-0001, 00:00

Chính vì vậy chủ đề của ngày Thế giới phòng chống HIV/AIDS năm nay là “Phụ nữ, trẻ em gái và HIV/AIDS”, nhằm kêu gọi cộng đồng nỗ lực ngăn chặn đại dịch AIDS và có chương trình can thiệp giúp đỡ người bệnh là phụ nữ, trẻ em vượt qua mặc cảm để có cuộc sống tốt hơn. Tại TP Cần Thơ, dịch HIV/AIDS đang bùng phát trong nhóm nghiện chích ma túy trẻ, nguy hiểm hơn là sự liên kết giữa hành vi tiêm chích chung với quan hệ tình dục không an toàn; bên cạnh đó HIV cũng lan rộng ra nhóm cư dân bình thường. Công tác quản lý, chăm sóc hỗ trợ, điều trị người có HIV/AIDS ở các địa phương cũng đang gặp rất nhiều khó khăn.

Nguy cơ đại dịch AIDS

Phường Xuân Khánh, quận Ninh Kiều, là một trong những điểm nóng về lây nhiễm HIV qua đối tượng ma túy và mại dâm. Chỉ riêng xóm Cầu Sắt, khu vực 3, đã có hơn 20 người có HIV/AIDS. Cả hai cô gái L.T.H.H và L.T.T.L mà tôi gặp tại đây đều có điểm chung là có HIV, gia đình khó khăn, không việc làm ổn định và còn rất trẻ; chỉ duy con đường dẫn đến nhiễm bệnh của họ là khác nhau. H.H, 24 tuổi là đối tượng mại dâm, ma túy, bị đưa vào trại. Sau khi ở trại về nhà, cô nhận được kết quả xét nghiệm HIV dương tính. Còn H. lấy chồng là một người cùng cảnh ngộ, sau đó, chồng chết vì sốc ma túy quá liều, H. sống lay lắt không nghề nghiệp, không quan tâm đến căn bệnh của mình. Riêng T.L chỉ mới 19 tuổi, có chồng và đứa con hơn 2 tuổi. Hai vợ chồng T.L đều không có việc làm, sống nhờ cha mẹ. Chồng cô nghiện ma túy nhưng T.L chủ quan không đề phòng căn bệnh nguy hiểm này. Đến khi chồng bị bắt vào trại, T.L mới đi xét nghiệm và phát hiện mình bị lây nhiễm HIV từ chồng.

Đa số bệnh nhân có HIV/AIDS ít khi vượt qua được mặc cảm, nhưng trường hợp của N.T.H.T, ở phường Thới Bình, quận Ninh Kiều, thì ngược lại. H.T đã tình nguyện làm tuyên truyền viên về phòng chống HIV. Tại hội thảo “Thực trạng nhiễm HIV/AIDS của dân di biến động” do CARE tổ chức tại Cần Thơ, cô đã lên diễn đàn kể về cuộc đời mình. Từ một cô gái xinh đẹp, T. đi phụ bán quán bia và sa vào ma túy. Bị đưa vào trại xã hội, T. mới biết mình nhiễm HIV. Lúc đầu, T. cũng tuyệt vọng nhưng nghĩ đến con, T. quyết tâm sống và lao động chân chính kiếm tiền nuôi con, giúp những người như cô hiểu, phòng bệnh. Nhờ vậy, T. sống lạc quan, tự tin hơn, tham gia nhóm đồng đẳng của quận Ninh Kiều tích cực tuyên truyền, hướng dẫn để những người đồng cảnh biết cách phòng tránh HIV/AIDS.

Từ những năm 2000, cùng với sự gia tăng đột biến của dịch HIV trong nhóm nghiện chích ma túy trẻ tại TP Cần Thơ, mỗi năm, số bệnh nhân mới phát hiện và được quản lý lên tới trên 600 ca. Tính đến cuối tháng 10- 2004, số người nhiễm được phát hiện và quản lý tại các xã, phường của TP Cần Thơ đã lên đến 2.989 người, trong đó 932 người chuyển sang AIDS và 442 người đã tử vong. Số người có HIV phát hiện qua các dịch vụ tư vấn xét nghiệm tự nguyện không ngừng tăng. 67/67 xã phường của TP Cần Thơ đều có người nhiễm HIV. Nếu tính tỷ lệ người có HIV thì hiện nay TP Cần Thơ đang xếp thứ 7 trong 10 tỉnh, thành có tỷ lệ người nhiễm HIV/AIDS cao nhất cả nước. Bác sĩ Nguyễn Danh Lam, Phó Ban phòng chống AIDS, Sở Y tế Cần Thơ, cho biết: Hiện nay, xã phường quản lý người nhiễm HIV tại cộng đồng. Tuy nhiên, do nhiều cán bộ của chương trình AIDS thường xuyên thay đổi, thiếu kinh nghiệm và chưa tạo được sự tin cậy cho người nhiễm do vậy việc thu hút họ còn rất hạn chế. Bên cạnh đó, nhiều cán bộ địa phương chưa rõ về nguyên tắc quản lý người bệnh nên họ coi việc quản lý này đồng nghĩa với quản lý tội phạm, gây hiểu lầm. Theo thống kê của TP Cần Thơ, tỷ lệ người nhiễm HIV mới phát hiện được tư vấn là 85%, tỷ lệ quản lý được tại địa phương là 52%, tỷ lệ người nhiễm HIV được tư vấn thường xuyên là 75%.

Y sĩ Trần Thị Xuân Hồng, Trưởng Trạm Y tế phường Xuân Khánh, cho biết: “Quản lý bệnh nhân AIDS rất khó, vì với chuyên môn của mình, đội ngũ cán bộ y tế chỉ có thể nhiệt tình, tạo sự gần gũi để chia sẻ giúp đỡ người nhiễm, tuyên truyền các biện pháp phòng lây nhiễm cho gia đình, cộng đồng... Thế nhưng, nếu người có HIV không làm theo, hoặc bỏ đi đâu thì chúng tôi không thể quản lý nổi”. Trong số 94 bệnh nhân do phường Xuân Khánh quản lý, có trên 30 người thuộc dạng biến động thường xuyên (ra vào trại giáo dưỡng, đi nơi khác). Mỗi năm trạm tổ chức khám sức khỏe 2 lần cho người nhiễm, hoặc khi có bệnh thì người có HIV đến thẳng Trạm y tế khám điều trị các bệnh nhiễm trùng cơ hội. Không có bệnh nhân nào có khả năng điều trị thuốc dự phòng đặc hiệu.

Tăng cường chăm sóc, hỗ trợ người có HIV/AIDS

Anh Tăng Phước Khương, cán bộ quản lý chương trình AIDS quận Ninh Kiều, trăn trở: “Hiện nay, hoạt động quản lý và tư vấn người nhiễm HIV tại cộng đồng gặp rất nhiều khó khăn. Bên cạnh tâm lý mặc cảm của người bệnh là sự phân biệt đối xử của cộng đồng. Người bệnh luôn lẩn tránh nói ra sự thật về căn bệnh của mình vì sợ bị xa lánh. Đây là nguyên nhân quan trọng khiến cho việc hòa nhập cộng đồng, làm giảm nguy cơ lây lan HIV/AIDS chưa đạt kết quả cao”. Còn theo y sĩ Huỳnh Ngọc Lắm, cán bộ quản lý chương trình HIV/AIDS của Trạm y tế phường An Phú (quận Ninh Kiều), ngoài việc tìm hiểu hoàn cảnh để tư vấn, chia sẻ với bệnh nhân HIV/AIDS, cần phải có các dịch vụ hỗ trợ chăm sóc sức khỏe thường xuyên vì đa số bệnh nhân AIDS rất nghèo. Từ lúc mới phát hiện đến nay, phường An Phú có 62 người có HIV/AIDS, nhưng hiện nay, phường chỉ quản lý chỉ 15 người, số còn lại chết, rời địa phương hoặc vào trại. Thời gian từ lúc phát hiện bệnh đến lúc tử vong của phần lớn bệnh nhân rất ngắn vì không được điều trị thuốc đặc hiệu.

Hiện nay, TP Cần Thơ có một số hoạt động của các dự án từ nước ngoài về phòng chống HIV/AIDS, nhưng chủ yếu tập trung vào công tác truyền thông, tuyên truyền thay đổi hành vi, tư vấn, xét nghiệm... Các hoạt động khác trong chăm sóc hỗ trợ, điều trị đối với người có HIV/AIDS còn rất hạn chế. Người có HIV/AIDS vẫn chưa hòa nhập với cộng đồng, chưa được giúp đỡ về công ăn việc làm và những đối tượng là trẻ em có HIV/AIDS, hay bệnh nhân AIDS ở giai đoạn cuối thường bị gia đình bỏ rơi ở các bệnh viện, đường phố, không được chăm sóc, hỗ trợ tự chăm sóc... đã gây cản ngại không ít cho công tác phòng chống AIDS. TP Cần Thơ cũng chỉ mới có chương trình điều trị nhiễm trùng cơ hội cho bệnh nhân AIDS. Phòng khám điều trị ngoại trú miễn phí cho bệnh nhân AIDS tại Bệnh viện Đa khoa, Trạm y tế phường An Phú, góp phần giải quyết tình trạng quá tải bệnh nhân AIDS trước đây. Tuy nhiên, phần lớn người nhiễm HIV tại Cần Thơ cũng như trong cả nước vẫn chưa tiếp cận được với chương trình thuốc điều trị đặc hiệu giá rẻ. Hiện nay, tại Cần Thơ, mỗi năm chỉ có khoảng 12 bệnh nhân có khả năng tiếp cận chương trình này. Bác sĩ Nguyễn Danh Lam cho biết: “Phần lớn bệnh nhân AIDS là người nghèo, không thể có khả năng chi trả hơn 700.000 đồng cho 1 hộp thuốc mỗi tháng. Nếu lấy ngân sách để cung cấp thuốc điều trị đặc hiệu miễn phí cho người nhiễm thì ngân sách địa phương không thể đáp ứng. Bên cạnh đó, nhu cầu điều trị dự phòng lây truyền từ mẹ sang con là rất lớn nhưng ở Cần Thơ, đây vẫn đang là trận địa bỏ trống. Muốn điều trị và chăm sóc tốt những người có HIV/AIDS, đặc biệt là những người bị bỏ rơi, người già, phụ nữ, trẻ em hay bệnh nhân AIDS giai đoạn cuối, ngoài các bệnh viện, cần hình thành các Trung tâm chăm sóc, hỗ trợ”.