Vì sao người ta theo đuổi “đa sự nghiệp”? Thứ Ba, 21/03/2023, 00:00

Theo một góc nhìn tích cực, khi công việc trở lại là một phần của cuộc sống, chúng ta có thể thực sự sống được bằng không những một, mà nhiều điều mình thích. Sự tồn tại của ta trong môi trường công việc không còn giống như một chiếc máy được thiết kế để thực hiện lặp lại một tác vụ duy nhất. Thay vào đó, sức lao động của con người được giải phóng và ta thực sự được tự do.

Nhưng những tính chất thiếu tích cực hơn của đa sự nghiệp có nhiều điểm cần phải chú ý hơn, vì chất lượng sống của chính chúng ta.

Tự do hơn nhưng có thiếu ổn định hơn?

Đời sống bấp bênh

Viễn cảnh được theo đuổi các lĩnh vực mình yêu thích và kiếm được từ chúng nhiều nguồn thu nhập, dường như vẫn xa vời với đại đa số chúng ta. Về cơ bản, cái giá của sự tự do là người lao động đối mặt với một môi trường công việc bấp bênh hơn. Lý do đến từ việc thị trường lao động có nguồn cung dồi dào hơn vì nhiều người làm nhiều công việc, trong khoảng thời gian dài, cùng một lúc.

Điều đó khiến giá lao động hoặc là rẻ mạt hơn, hoặc là thiếu sự cam kết duy trì hơn đứng ở góc độ của người trả tiền. Thử nghĩ, lý tưởng “làm công việc mình thích” thực ra đều đến từ ngành công nghiệp sản xuất nội dung, nơi thặng dư về mặt thông tin của công việc chính, công việc tình nguyện, và sở thích cá nhân, đều có thể được chuyển đổi thành dữ liệu cho các nền tảng số.

Trừ đi khoản tiền lương được trả thường niên bởi công ty bạn làm chính thức, thì thu nhập của các loại lao động còn lại đều đến từ tiền quảng cáo, được tính dựa trên đúng những gì bạn thực sự làm ra trong từng đơn vị thời gian nhất định. Với nguyên tắc này, để đời sống không bấp bênh thì chúng ta chỉ có một cách duy nhất là duy trì mọi công việc một cách đều đặn. Nhưng kể cả làm được vậy thì ta cũng không thể nào chắc chắn sự đón nhận của người theo dõi mình sẽ tăng trưởng ổn định theo thời gian.

Một điều mà những người cổ vũ xu hướng đa sự nghiệp chưa nghĩ đến đó là, ngay cả khi được làm công việc mình thực sự thích, dựa vào sở thích của mình, ví dụ như mở một kênh YouTube về nhiếp ảnh, thì chúng ta vẫn luôn có sếp. Không phải một nhân vật độc tài doạ trừ lương bạn như trong văn phòng truyền thống, sếp của ta là nền tảng số và bản thân thị trường. Cả hai tác nhân này đều không có nhiệm vụ phải bao cấp cho chúng ta, nếu ta không thể cạnh tranh nổi với các đối thủ khác.

Chủ nghĩa duy năng suất

Đa sự nghiệp không phải một viễn cảnh thần tiên nơi ta chỉ cần làm việc vì đam mê và tiền sẽ đổ đầy túi. Trung gian đánh giá ý nghĩa của sự lao động vẫn là đồng tiền. Để có được đồng tiền đó, ta phải đáp ứng được năng suất.

Như vậy hãy tưởng tượng, sẽ kinh khủng đến cỡ nào nếu ta phải liên tục nghĩ tới năng suất của một công việc dựa trên sở thích? Chủ nghĩa duy năng suất (productivism) yêu cầu niềm đam mê và năng suất của chúng ta phải tỉ lệ thuận với nhau.

Hiểu một cách đơn giản, trong ngành công nghiệp nội dung, đam mê xác định khả năng ta viết ra một bài blog hay. Nhưng có nhiều đam mê không có nghĩa là thời gian thực hiện bài blog ấy sẽ ngắn lại. Trong nhiều trường hợp, thời gian sản xuất sẽ dài ra khiến ta không đạt được mục tiêu về năng suất. Tình huống tương tự sẽ diễn ra với sở thích hội hoạ, nhiếp ảnh, thơ ca, v.v.

Không những vậy, gìn giữ một đời sống cá nhân lành mạnh cũng không dề dễ dàng với chủ nghĩa duy năng suất. Xoá bỏ ranh giới giữa công việc và đời sống có nghĩa là bản thân đời sống của chúng ta phải tạo được ra năng suất. Hạnh phúc cá nhân, từ việc là một thứ rất riêng tư, phải đứng trước áp lực quy đổi thành thu nhập. Đó là sự hi sinh tôi không nghĩ nhiều người sẵn sàng đối mặt.

Nhìn chung, đa sự nghiệp là một lời hứa bùi tai nhưng có nhiều đau đớn đằng sau nó. Để không biến xu hướng đẹp đẽ này thành một dạng thức khai thác bản thân quá đà khác, chúng ta cần phải định nghĩa lại những quan niệm sơ đẳng nhất về việc làm và lao động. Điều này không dễ trở thành hiện thực trong tương lai trước mắt.

Theo Vietcetera