LÀM THẾ NÀO ĐỂ ĐƯA RA MỘT QUYẾT ĐỊNH MÀ BẠN VẪN CẢM THẤY ĐÚNG ĐẮN SAU 10 NĂM Thứ Bẩy, 15/12/2018, 08:00

Hãy chọn một con quái vật, bất kì con quái vật nào mà bạn có thể nghĩ đến – một người kinh khủng nhất mà bạn có thể tưởng tượng. Bây giờ, hãy tưởng tưởng tượng một người ủng hộ con quái vật đó. Với các phẩm chất như tận tụy, hi sinh, tin tưởng, gắn bó, rộng lượng, tốt bụng, người đó luôn ủng hộ cho con quái vật. Mặc dù những phẩm chất đó có vẻ rất tốt, nhưng khi người đó ủng hộ con quái vật, thì những phẩm chất đó không còn tốt nữa, phải không?

(Ảnh minh họa)

Bây giờ, hãy tưởng tượng một kẻ thù của con quái vật đó, với sự phán xét, tiêu cực, nóng tính, hay các vã, bao lực, tuy nhiên người đó lại ngăn chặn được con quái vật. Vậy, mặc dù những phẩm chất kia có vẻ rất xấu, nhưng khi nó chống lại con quái vật kia, nó không còn xấu nữa, phải không?

Bây giờ hãy thử làm ngược lại. Chọn một vị thần, vị thần nào cũng được, người đạo đức nhất mà bạn có thể tưởng tượng. Bạn không thuộc phe kẻ thù của vị thần. Bạn thuộc phe những người ủng hộ vị thần. Khi này, các hành vi lại được đảo ngược (khi so sánh với con quái vật), bạn hiểu rằng, trung thành với vị thần là điều tốt và từ chối vị thần là điều tồi tệ.

(Ảnh minh họa)

Các hành vi được coi là có đạo đức trong tình huống này nhưng lại là vô đạo đức trong tình huống khác. Nhưng mọi người lại không nghĩ về các hành vi theo cách đó. Họ cho rằng, nếu bạn trung thành, bạn là người tốt, nếu bạn nóng tính, cáu giận, bạn là người xấu.

Điều này khiến cho bạn phải suy nghĩ và cân nhắc.

Tuy nhiên việc cân nhắc này khá khó khăn, vì vậy chúng ta tạo ra những “đường tắt”. Một trong những lối tắt dễ dàng nhất, chính là thiên kiến xác nhận (là một loại thiên kiến nhận thức khi ta chỉ để ý đến thông tin giúp xác nhận một quan điểm sẵn có). Nếu bạn muốn khẳng định rằng một hành vi là có đạo đức, bạn sẽ chỉ lấy những ví dụ chứng minh rằng điều bạn khẳng định là đúng. Ví dụ: Trung thành luôn là điều tốt. Sau tất cả, những người tốt thì luôn trung thành với vị thần. Và điều ngược lại thì luôn là một điều xấu, những người làm ngược lại là phe kẻ thù của vị thần.

(Ảnh minh họa)

Thiên kiến xác định là trực giác của con người. Chúng xác nhận những phản ứng của bạn là một điều đúng đắn. Mặc dù về lâu dài, những điều đó sẽ làm cho bạn gặp phải rắc rối.

Giả sử bạn có tình cảm với một người rất tệ, ví dụ như là một người nghiện rượu và có tính vũ phu. Khi cam kết sống cùng họ, bạn tin tưởng rằng lòng trung thành là một phẩm chất tốt. Tuy nhiên một thời gian sau đó, mọi thứ trở nên quá mức chịu đựng của bạn, bạn không biết phải làm thế nào. Bạn có thể rời đi, nhưng bạn lại nghĩ rằng, rời bỏ người đó là không trung thành, và không trung thành thì luôn là một điều xấu.

Thực chất, nó không phải như thế. Đây mới là điều quan trọng.

Trung thành với một người tốt, đó là đạo đức.

Trung thành với một người xấu, đó là vô đạo đức.

Lòng trung thành không chứng minh bạn là ai.

Kẻ thù của kẻ xấu là người tốt.

Kẻ thù của người tốt là kẻ xấu.

Việc có kẻ thù cũng không chứng minh được bạn là người như thế nào.

Từ chối điều xấu là có đạo đức.

Từ chối điều tốt là phi đạo đức.

Việc từ chối cũng không chứng minh được điều gì.

Nhiệt tình với những người tốt là có đạo đức

Nhiệt tình với kẻ xấu là vô đạo đức

Sự nhiệt tình cũng không chứng minh được bạn là ai.

Hi vọng vào điều tốt là có đạo đức.

Hi vọng điều tồi tệ là phi đạo đức.

Hi vọng chẳng chứng minh được điều gì.

Tin tưởng vào điều tốt là có đạo đức.

Tin tưởng vào điều xấu là phi đạo đức.

Niềm tin không chứng minh được điều gì.

Điều này có vẻ là quá rõ rằng, nhưng đã bảo nhiêu lần bạn nghe rằng con người biện minh cho hành vi tội lỗi của mình vì họ cho rằng họ đang thể hiện lòng trung thành, niềm hi vọng và niềm tin? Và đã bao nhiêu lần bạn nghe rằng có nhiều người vô tội bị buộc tội vì họ có những hành vi gây hấn, thù địch?

Để đưa ra được những lựa chọn chính xác nhất, hãy bỏ qua những lối tắt. Ngừng giả vờ rằng bạn có thể khẳng định giá trị của một sự lựa chọn chỉ bởi một số nguyên tắc đơn giản, ví dụ như việc luôn coi sự trung thành là điều tốt.

(Ảnh minh họa)

Dung hòa hành vi của bạn bằng cách xem xét cả thiên kiến xác nhận và thiên kiến không xác nhận. Khi một ai đó kéo dài lòng trung thành của họ và luôn tin tưởng rằng điều đó là đúng đắn, hãy nghĩ đến lòng trung thành với con quái vật, bất kì con quái vật nào, theo thời kì và xã hội mà bạn đang sống.

Hãy nghĩ tới Hitler hay Stalin trong cuộc tranh luận đó sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn. Họ tự hào vì giết chết hàng triệu người, họ chính là một “con quái vật” theo suy nghĩ của nhiều người, chỉ trừ những người xấu. Ngay cả khi bạn không muốn nhắc tới họ, thì cũng giữ những suy nghĩ đó trong tâm trí mình, bởi rõ ràng, những con quái vật như vậy là hoàn toàn có thật.

 Khi một ai đó nói tới những phẩm chất tốt một cách tuyệt đối: lòng trung thành, niềm tin, hi vọng, đoàn kết, tận tậm… luôn luôn là đúng, hãy nghĩ xem những điều đó sẽ trở nên tồi tệ thế nào khi chúng ủng hộ con quái vật.

Dịch: Kim Ngọc

Nguồn: Psychology Today