''Củi hứa hôn'' của những cô gái Rơ Ngao Thứ Sáu, 11/03/2005, 09:04

Lách mình qua rặng lau lách cạnh sông để về nhà - Y Lai, cô gái làng Tu Peng (xã Pô Cô) nở nụ cười bẽn lẽn khi gặp chúng tôi. Năm nay Y Lai đã bước sang tuổi 19, cái tuổi mà những cô gái nơi đây đã có con bế con bồng, thế mà cô vẫn... đi nhặt cho mình những cây "củi hứa hôn". Đống củi dẻ được bàn tay cô tìm kiếm từ năm 15 tuổi đã chất cao lên đến bằng đầu và che chắn cẩn thận, thế mà Y Lai vẫn chưa tìm được cho mình người ưng ý. Có lẽ cô đang muốn kiếm thêm nhiều củi làm của hồi môn để vững tin lấy chồng. Những cô gái Rơ Ngao bước vào "tuổi dậy thì" cũng đồng nghĩa trái tim của người con gái báo hiệu đã đến lúc biết yêu.

Không giống như các cô gái người Kinh hay các cô gái đồng bào dân tộc thiểu số khác, những cô gái trẻ Rơ Ngao thổ lộ cảm xúc của mình theo phong tục: tìm kiếm và chặt những cây dẻ mang về nhà. Các cây dẻ được các cô gái phân ra thành từng đoạn có chiều dài khoảng 70 cm, sau đó một đầu khúc củi được vót nhọn rồi tự mình mang về nhà hoặc nhờ người thân mang hộ. Thật lãng mạn, những cây dẻ làm "củi hứa hôn" cũng báo hiệu trái tim cô gái "đã mở" để "dẫn lối" cho các chàng trai tìm đến.

Trong ánh hoàng hôn sắp khuất núi, từ phía con đường dốc vào làng Tu Peng, anh A iL - Trưởng ban Văn hóa xã Pô Cô đứng đợi chúng tôi. Vội vã sau cái bắt tay, anh A iL vui vẻ cười rồi dẫn chúng tôi đến gặp những cô gái gùi củi đang thong dong trở về. Trên đoạn đường vào làng Tu Peng bụi mù mịt bay, những hàng chuối và cari hai bên đường lá lấm lem màu đất đỏ. Lối vào nhà của Y Phen, người con gái mà A iL dẫn đến, được che chắn bởi bóng những cây cari cũng nhuốm một màu đỏ ối. Chúng tôi gặp Y Phen trước hiên nhà sàn đã sờn ván, cô gái 18 tuổi với đôi mắt đen huyền trên khuôn mặt hơi sạm nắng trông có vẻ ngại ngùng. Y Phen bẽn lẽn lẩn trốn người lạ, nhưng rồi chúng tôi cũng bắt gặp cô dưới lán trại sau nhà. Cô đang góp vào đống củi của mình bằng những đoạn dẻ mới mang về sau buổi lên nương. Trong cái cười rất duyên, Y Phen thông báo "đống củi hứa hôn sau nhà đã có chủ!". Thì ra, những cô gái khi đã có người để ý sẽ ít cho người khác cơ hội làm quen, huống gì chúng tôi là những người lạ. Anh A iL giải thích chúng tôi mới hiểu. Và rồi A iL cho biết: "Không bao lâu nữa, trong mùa xuân ấm áp này, Y Phen phải nhờ bạn bè và dòng họ làm lễ chuyển củi hứa hôn sang nhà chồng làm của hồi môn. Có lẽ mùa xuân này Y Phen là người hạnh phúc nhất Tu Peng này!". Tôi hiểu trong nụ cười rất duyên ấy là cả niềm hạnh phúc mà cô trông đợi gần 3 năm nay kể từ khi đi nhặt "củi hứa hôn"... Thế là, Y Lai sẽ mất đi người bạn cạnh nhà, nhưng biết đâu ngày mai, ngày kia hay không xa nữa thôi, Y Lai cũng có niềm hạnh phúc đó. Đứng bên đống củi sắp xếp ngăn nắp đã cao bằng đầu, Y Lai rạng ngời vẻ đẹp của người con gái Rơ Ngao dịu dàng và đằm thắm. Y Lai tâm sự: "Em bắt đầu chặt củi từ năm 15 tuổi, lúc ấy em vừa tốt nghiệp THCS và em cũng mong giống Y Phen hay những cô gái Rơ Ngao nơi đây, thực sự có một chàng trai ưng cái bụng".

Lom khom nhặt nhạnh mấy thanh gỗ dưới nhà sàn, già làng A Hanh dù đã bước sang cái tuổi 70 nhưng vẫn nghe rõ giọng nói của người lạ. Có lẽ già hiểu chúng tôi đang tìm về ngọn nguồn của tập tục này nên bảo: "Con gái Rơ Ngao đến tuổi lớn, dù muốn hay không thì cũng phải làm cái công việc đi tìm những cây dẻ làm củi hứa hôn". Hỏi vì sao không phải là những cây khác? Không ngần ngại, già Hanh bật mí: “Củi của cây dẻ săn chắc nên rất đượm, nhất là than của nó luôn giữ ấm, đặc biệt củi dẻ thẳng và suôn nên rất thích hợp với việc nấu nướng và sưởi ấm”. Thấy tôi vẫn chưa hiểu tại sao lại vót nhọn một đầu, già A Hanh cầm lấy thanh củi rồi chặc lưỡi: “Đầu vót nhọn ấy như nói lên sự chung thủy "tâm đầu ý hợp" và chung sức đồng lòng của người con gái và con trai”. "Củi hứa hôn" chính là thước đo phẩm hạnh, đạo đức của người con gái Rơ Ngao, có nghĩa đống củi càng nhiều, củi càng đẹp thì chàng trai đánh giá về cô gái đó rất mạnh khỏe, đảm đang, tháo vát và chịu thương chịu khó...".

Với phong tục "củi hứa hôn" của người Rơ Ngao, thì sau khi chấm dứt quá trình tìm hiểu giữa hai người, hai gia đình phải chọn ngày lành tháng tốt để tổ chức đám cưới. Đám cưới không cần cầu kỳ, bởi lẽ, bây giờ người dân cũng đã nhận thức được những tốn kém và hệ lụy của tục cưới xin ngày trước. Thế nhưng, theo phong tục, nhà gái cũng không thể quên nhờ họ hàng để chuyển "củi hứa hôn" sang cho nhà trai làm của hồi môn trước một ngày tổ chức tiệc vui. Để cảm ơn, gia đình nhà gái cũng có bữa tiệc nho nhỏ. Sau ngày cưới, người con trai phải chọn "tổ ấm" ở nhà gái và hết quãng thời gian một năm sau ngày cưới, cả hai người sẽ chọn nơi ở riêng... Có thể nói, đây là một phong tục mang đậm dấu ấn của văn hóa các dân tộc thiểu số vùng cao Tây Nguyên; nó được lưu truyền từ bao đời nay và trở thành câu chuyện tình vừa mang âm hưởng truyền thống nhưng không thiếu phần lãng mạn. Và phong tục ấy sẽ sống mãi với tình yêu của các cô gái Rơ Ngao vào tuổi cập kê.

Nguyễn Trần